Energienaald

Plaats: Almere

Locatie: Oorweg

Kunstenaar: Jan van Munster

Materiaal: cortenstaal, neon

Jaar: 1984

Beschrijving:

In 1984 kreeg de kunstenaar Jan van Munster de opdracht van de Rijksdienst IJsselmeerpolders een beeld te ontwerpen dat een verbinding moest maken tussen de hoogbouw en de lagere wijken in de stad. Van Munster stelde voor het hoogste kunstwerk van Nederland te bouwen, de ‘Energienaald' een mast van 55 meter hoog. De sculptuur was precies 10 meter hoger dan het hoogste gebouw dat toentertijd in Almere stond. Dit verschil in hoogte werd door de kunstenaar aangeduid door in de top van de paal een 10 meter lange opening te maken met daarin neonlicht. De voet van de mast van cortenstaal heeft een doorsnede van 80 cm en de paal loopt taps toe.

De sculptuur werd op het Leeuwardenplein in het centrum van de stad geplaatst, op het snijpunt van belangrijke verkeersaders. Overdag was het kunstwerk een oriëntatiepunt voor verschillende rij- en looprichtingen. ’s Nachts was het witte licht in de top een baken. Omdat bewoners van het plein bang waren dat de naald bij storm op hun huizen zou vallen, is de sculptuur verplaatst naar de Bankierbaan. Maar ook op deze locatie moest de naald wijken om plaats te maken voor het nieuwe, door architect Rem Koolhaas ontworpen stadscentrum. Op 11 juni 2002 verhuisde de ‘Energienaald’ naar de zuidoever van het Weerwater. Op 19 juni verrees het Landmark aan de Oorweg, nabij ’t Oor.

De ‘Energienaald’ is een imposante tegenhanger van het polderlandschap waar de horizontale lijnen overheerzen. Als het hard waait heeft de mast een uitslag van 6 meter. Deze 'bewegingstolerantie' is voor dergelijke constructies echter heel gewoon. In 2010 zijn de witte neonbuizen vervangen door led-verlichting

Kunstenaar

Op 3 juli 1939 werd Jan Nicolas van Munster in Gorichem geboren als zoon van een gereformeerd predikant. Zijn loopbaan begon op de bakkersschool, waar hij over creatieve gaven bleek te beschikken. De directeur van de school raadde zijn ouders aan om hem naar de beeldhouwafdeling van een academie te sturen, niet om kunstenaar, maar een goede pâtissier te worden. Niet zo verwonderlijk want in de 20e eeuw kregen alle bakkers eerst een opleiding aan de academie. Het heeft Jan van Munster heel wat moeite gekost om op de kunstacademie te komen. Na weglooppogingen kreeg hij in 1955 uiteindelijk toestemming om naar de Academie van Beeldende Kunsten in Rotterdam te gaan. Na twee jaar vervolgde Van Munster zijn opleiding aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs, tegenwoordig Rietveld Academie, in Amsterdam. Tijdens deze 4-jarige opleiding besloot hij kunstenaar te worden.

In de jaren 1960 startte Jan van Munster als beeldhouwer van organische vormen en gebruikte hij materialen die dicht bij de natuur staan zoals hout, klei, steen en brons. Halverwege dat decennium kwam daar polyester bij. Vanaf 1970 liet hij die stijl achter zich en ruilde hij die in voor een heldere geometrie en een meer conceptuele thematiek. Sindsdien is energie het centrale thema in zijn werk. De wisselwerking tussen twee polen: plus en min, warm en koud, licht en donker, ondoorlaatbaar en transparant, recht en gebogen vindt je in zijn werk terug. Begrippen die verwijzen naar zijn calvinistische opvoeding met een strenge scheiding tussen goed en kwaad. Van Munster stelt dat zijn werk gaat over emoties en polariteiten, zoals aantrekking en afstoting. Zijn kunstwerken vallen op door hun sobere vormgeving en door de rijkdom aan ideeën. IJle neonobjecten en perfect gepolijste granieten beelden zijn een ingetogen maar overtuigende weergave van een intrigerend facet van de natuurwetenschappen. Bij Jan van Munster zijn de goede eigenschappen van een kunstenaar, een natuurkundige en een uitvinder in één persoon verenigt. Zijn kunstwerken bestaan nooit alleen uit een natuurkundig trucje, maar spreken juist door hun strakke vormgeving tot de verbeelding. Van Munster is een kunstenaar die de tijdgeest trotseert en zich niets lijkt aan te trekken van modieuze grillen. Met hun koele, afstandelijke, uitstraling en hun minimalistische vormentaal staan zijn beelden mijlenver af van het onafgewerkte, persoonlijke karakter dat een groot deel van de hedendaagse kunst kenmerkt. De kunstenaar woont en werkt in Renesse.

In 1970 schreef een criticus over zijn werk: "De objecten die hij thans maakt, zijn machines en apparaten die ons angstwekkend steriel aandoen. Zij horen thuis in het jaar 2000 of misschien nog later, als de wetenschap alle menselijke warmte en persoonlijke inbreng heeft uitgesloten".  In de ABN-arcade in de Vijzelstraat in Amsterdam maakte hij lichtlijnen in het trottoir, maar die moesten later vanwege gebrekkig onderhoud door de eigenaar worden weggebroken. In het onderwijsmuseum Museon in Den Haag maakte hij een lichtlijn en een magnetische lijn, die elkaar kruisen. In Almere staat zijn 55 meter hoge 'Energielijn', van corten-staal en neon. Bijzonder fraai zijn ook de Installaties, die hij in oude ruimtes als de gewelfde Vleeshal in Middelburg en Fort Asperen heeft gemaakt verticale gloeiende lijnen, die de architectuur op bijzondere manier ondersteunen. Ander werk van Jan van Munster vind je in Rotterdam, ‘Energielijn’ (1988), bij de Schouwburg in Gorichem ‘Lichtlijnen’(1989), in Den Haag tussen het Gemeente museum en het Museon 'Lichtlijn'. Bij het knooppunt van de A12 / A30 bij Ede vind je 'Grasspriet met veel energie' (2004).