Windwijzers
Windwijzers in Flevoland
Op (kerk)torens staan vaak windwijzers of windvanen, instrumenten om de windrichting mee te bepalen. Er wordt bewust gekozen voor het hoogste punt van een gebouw omdat daar de wind niet onderbroken wordt door andere objecten. De eerste vermelding van een windwijzer is die door de Romeinse bouwmeester Vitruvius. In zijn omstreeks 15 v. Chr. geschreven werk over architectuur beschrijft hij de door Andronicus van Cyrrhus in 48 v. Chr. tegen de helling van de Acropolis in Athene gebouwde Toren der Winden. Op het dak van het 12½ meter hoge, achthoekige bouwwerk stond een windwijzer in de vorm van een Triton, een fabelwezen met het bovenlijf van een man en het achterlijf van een vis, die met zijn staf de acht windrichtingen aangaf. Bronnen: Windwijzers op Groninger torens en kerken deel I; promotieonderzoek P.G.J. Post (1984).
Een haan op een paal of toren was van oorsprong een heidens afweersymbool. Bij de kerstening, een periode waarbij heidense volken zich massaal bekeerden tot het christendom, heeft het christelijke geloof dit symbool overgenomen. De eerste kerkelijke verwijzing naar een torenhaan stamt uit de 9e eeuw. Bisschop Rampertus van de Italiaanse stad Brescia liet in 820 een bronzen haan gieten voor op de toren van de kerk San Faustino Maggiore. De Gallo di Ramperto is bewaard gebleven en te zien in Museo di Santa Guilia in Brescia. Volgens de legende werd in de 9e eeuw door de toen regerende Paus Nicolaas I (ca. 820-867) een decreet afgekondigd om alle katholieke kathedralen in wat tegenwoordig Europa is, te voorzien van het beeld van een haan, die de apostel Petrus symboliseerde. Vanaf de 13e eeuw werd de vaste opstelling langzaam aan vervangen door de beweegbare windhanen. De eerste windwijzers op de katholieke kerken in Nederland dateren uit de 14e eeuw. Na de Reformatie (16e eeuw) werden de katholieke kerken bekroond met een kruis, de protestantse kerken met een haan, de Lutherse kerken met een zwaan en de doopsgezinde kerken met een huis. In 1575 werd het katholieke geloof in de Nederlanden verboden. Toen het verbod op de bouw van rooms-katholieke kerken in de 19e eeuw werd opgeheven, werden 700 nieuwe katholieke kerken gebouwd. Veel torens bij deze kerken werden weer bekroond met een weerhaantje.
Windwijzers zijn niet alleen functioneel, maar ook heel decoratief. Aan hun vormgeving is veel aandacht besteed. Reden om ze eens nader te bekijken. In juli 2019 startte Flevoland Erfgoed het onderzoek naar windwijzers in het algemeen en windwijzers in de provincie Flevoland in het bijzonder. Vanaf half oktober werden de beschrijvingen in de database ingevoerd. Op 1 december 2019 was het onderzoek zover gevorderd dat de beschrijvingen van 27 windwijzers in de provincie online geplaatst konden worden. Met de beschrijvingen wil Flevoland Erfgoed een bijdrage leveren aan de herkenbaarheid van de windwijzers.
Klik op een plaatje om verder te gaan.