Wandreliëf De Golfslag

Plaats: Emmeloord

Locatie: Smedingplein 2

Kunstenaar: Joop Puntman

Materiaal: keramiek

Jaar: 1971

Beschrijving:

Tussen 1968 en 1970 werd aan het Smedingplein in Emmeloord verzorgingshuis De Golfslag gebouwd, naar ontwerp van architect Abe Bonnema (1906-2001). Eind 1970 betrokken de bewoners hun appartementen. Minister Wim Schut van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening opende op 3 februari 1971 verzorgingshuis De Golfslag officieel. Kort na de opening brak in de vroege morgen van 18 april brand uit, die vermoedelijk veroorzaakt was door kortsluiting in de recreatieruimte. De los van de bovenbouw staande zuidwestelijke vleugel met daarin het keukencomplex, de administratie, de liften en de recreatiezaal, werd volledig verwoest. De oostelijke dienstvleugel en het eigenlijke verzorgingshuis bleven gespaard. De bijna 140 bewoners werden tijdens de brand geëvacueerd en konden pas op 3 mei terugkeren naar hun woning. De schade bedroeg 2,5 miljoen gulden.

Eind augustus 1971 werd de herbouw van het door brand verwoeste deel van De Golfslag afgerond. Ter gelegenheid van het herstel van de zuidwestelijke dienstvleugel bood Bernard Geurtzen namens de Vereniging De Lange Nering op 31 augustus een keramisch wandreliëf aan voor in de recreatiezaal. Het figuratieve kunstwerk is gemaakt door de keramist en beeldhouwer Joop Puntman uit het Gelderse dorp Haalderen. Als hij een opdracht kreeg voor een groot wandreliëf ging hij steevast ter plaatse kijken waar het kunstwerk moest komen. Daarnaast voerde hij een gesprek met de opdrachtgever om te horen wat de wensen waren. Aan ieder kunstwerk gingen heel wat ontwerpen vooraf. Puntman maakte veel tekeningen waarvan de beste werd uigekozen. Na goedkeuring van de opdrachtgever ging hij aan de slag. Het uiteindelijke resultaat werd tijdens het boetseren altijd toch net weer iets anders dan het oorspronkelijke ontwerp. Het cadeau van de Vereniging de Lange Nering werd niet alleen door het bestuur van De Golfslag, maar ook door de bewoners bijzonder op prijs gesteld omdat het toch wel moderne kunstwerk herkenbare vormen heeft. Het reliëf verwijst naar de inpoldering van de Noordoostpolder en verbeeldt het verleden en het heden. Vroeger speelde de visserij een belangrijke rol in het gebied, tegenwoordig de landbouw. Het is geen naturalistische weergave, de vormen zijn gestileerd. Puntman heeft gekozen voor een centrale compositie, alle elementen lijken naar het midden gericht. Centraal in de voorstelling staat een man in het golvende water waarin rood-wit-blauwe vissen in zijn richting zwemmen. Met zijn rechterhand trekt hij een net vol vissen uit het water en met zijn linkerhand oogst hij het graan. Voor hem vliegt een grote rood-wit-blauwe vogel in zijn richting over het nieuwe land. Alleen de zeilboot achter de man vaart van hem weg. De vogel had Puntman ook al gebruikt in het wandreliëf 'Willem Barentsz' dat hij in 1970 maakte voor de gelijknamige school in Meijhorst, Nijmegen.

Het kunstwerk is in zwartbakkende fijne chamotte klei geboetseerd. Chamotte, een korrelachtig materiaal dat vervaardigd wordt uit gebakken klei of steen, wordt aan klei toegevoegd om die sterker te maken, om textuur toe te voegen en om ervoor te zorgen dat de klei minder krimpt bij het uitdrogen. Na het boetseren heeft Joop Puntman het reliëf in de oven van pottenbakkerij Het Ambacht in Haalderen laten bakken, waardoor de klei in keramiek transformeerde. Wanneer klei gebakken wordt spreekt men over stook. Meestal wordt dat stoken in tweeën gedaan. De eerste keer wordt het goed gedroogde werk op een temperatuur van rond de 1000 ºC gestookt; de biscuitstook. Nadat de kleuren met vloeibare glazuur op de dan nog poreuze keramiek zijn aangebracht, is het reliëf opnieuw in de oven gedaan om het voor de tweede maal bij een temperatuur van zo'n 1200 ºC te stoken. Deze laatste keer bakken wordt de glazuurstook genoemd. De matte glazuur verfraait de voorstelling niet alleen maar voorziet de keramiek bovendien van een beschermende laag. 

In 2015 sloot Zorggroep Oude en Nieuwe Land (ZONL) verzorgingshuis De Golfslag en verkocht het gebouw eind 2016 voor ruim 1 miljoen euro aan de ondernemers Roel Hindriks en Wiepke Haagsma. De twee wilden 60 huurappartementen in het pand realiseren. Na een grondige sloop van het interieur kwamen de werkzaamheden stil te liggen. Het pand ging in 2017 opnieuw de verkoop in omdat de gemeente, volgens de eigenaren, te hoge eisen aan de verbouwing stelde en zij daardoor de benodigde vergunningen niet rond kregen. Lange tijd stond het gestripte gebouw leeg en verloederde. In de vroege ochtend van 21 december 2019 woedde er voor de tweede keer in de geschiedenis van De Golfslag een grote brand, dit keer in het achterste gedeelte van de benedenverdieping. De brand zorgde voor extra vertraging in de verkoop. Op 5 juni 2020 werd De Golfslag verkocht aan projectontwikkelaar Accretio Aedificium uit Zwolle die in het gebouw 106 (zorg)appartementen voor jong en oud realiseerde. Op de begane grond werd, net als in het voormalig verzorgingshuis, een algemene ruimte voor ontmoeting en activiteiten verwezenlijkt die verhuurd wordt aan buurthuis De Golfslag. Eind december 2023 werd de nieuwe Golfslag opgeleverd. 

De wandreliëfs van Joop Puntman werden oorspronkelijk aan de muur vastgemetseld, wat problematisch was als het pand gesloopt werd. Dat betekende vaak het einde van het kunstwerk of het moest met heel veel moeite en schade afgebikt worden. Daarom werden ze later, zoals ook in De Golfslag gebeurd was, met schroeven en pennen aan de muur bevestigd. Voordat in 2017 de sloopwerkzaamheden van het interieur begonnen, was het keramisch wandreliëf door de toenmalige eigenaren uit De Golfslag gehaald en opgeslagen in een landbouwschuur. Na de renovatie is het kunstwerk in de eerste week van januari 2024 teruggeplaatst in de hernieuwde Golfslag, waar het in oude glorie hangt in de centrale hal, naast de deur naar de algemene ruimte van buurthuis De Golfslag. Op 2 februari 2024 werd appartementencomplex De Golfslag officieel geopend door wethouder Toon van Steen. Na de openingshandeling onthulden Joop Puntmans zoon en kleinkinderen Dagmar en Niels het wandreliëf op zijn nieuwe plek. Op linkedin schreef Joop Puntman (junior): "Wat fijn dat hier een kunstwerk van mijn vader is gered en wat een mooi project!".

Bronnen: De Noordoostpolder; Omroep Flevoland; Historische Kring Gente.

Kunstenaar

Joseph Theodorus (Joop) Puntman werd op 20 maart 1934 in Bemmel geboren. Hij was de vierde van zes zoons. Na de lagere school ging Joop Puntman nog twee jaar naar het voortgezet gewoon lager onderwijs (V.G.L.O.). Hier bleek dat hij een bijzonder talent voor tekenen had. In de jaren 1940 gold een leerplicht tot en met 14 jaar. Zijn leraar moedigde hem aan bij Het Ambacht Haalderen (AMHA) aan het werk tegaan. In 1949 ging Puntman op 15-jarige leeftijd als decorateur bij AMHA aan de slag. Zijn talent voor ontwerpen was van meet af aan overduidelijk. De pottenbakkerij was opgericht als werkgelegenheidsproject voor jongeren die tijdens de Tweede Wereldoorlog geen beroepsopleiding hadden kunnen volgen. Met financiële steun van Volksherstel Gelderland werd AMHA op 2 juni 1947 bij de Kamer van Koophandel ingeschreven. De dag daarna gingen de eerste vijf jongeren aan de slag. Omdat zo kort na de oorlog de behoefte aan normale gebruiksvoorwerpen nog groot was werden in de pottenbakkerij aanvankelijk alleen handgedraaide kop en schotels en ander serviesgoed vervaardigd. Na 1950 kwamen daar siervoorwerpen en muurplastieken bij. De eerste muurplastieken waren van de hand van Joop Puntman en Henk van Meurs (1937-2007). Vanaf januari 1950 volgde Joop Puntman een schriftelijke cursus bij de ABC Teekenschool in Amsterdam. In 1953 behaalde hij zijn diploma. Bron: Facebook Joop Puntman kunst, Roelie de Jong. Op kosten van AMHA ging Puntman in 1952 in de avonduren een 6-jarige opleiding volgen aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem, met als hoofdvakken monumentale en toegepaste kunst. Joop Puntman groeide uit tot hoofdontwerper van AMHA. Zijn stijl was realistisch maar gestileerd, zogenaamd abstract figuratief. 

Tijdens de wederopbouwperiode (1945-1965) werd AMHA vooral bekend door de monumentale keramische muursculpturen in opdracht voor scholen en overheidsgebouwen. De opdrachten voor keramische reliëfs voor mens en dier werden uitgevoerd naar ontwerpen van Joop Puntman. Op het werk dat Puntman ontwierp voor Het Ambacht Haalderen staan de fabrieksmerken 'Het Ambacht Haalderen' of 'AMHA'. De monumentale wandreliëfs signeerde hij over het algemeen met 'PUNTMAN AMHA'. In de jaren 1960 presenteerde AMHA zich op de Utrechtse Jaarbeurs en kreeg grote naamsbekendheid. Johan Puntman was een verlegen en introvert persoon. Toen AMHA groeide en het steeds drukker werd verliet hij het bedrijf. Vanaf 1969 voerde Puntman als zelfstandig kunstenaar opdrachten uit die hij signeerde met 'JOOP PUNTMAN'. Hij vestigde zijn atelier in een garage achter de Haalderense kerk en later in een caravan bij zijn ouderlijk huis. Klei en glazuur haalde hij bij Het Ambacht. Ook maakte hij gebruik van hun oven. Joop Puntman heeft tot ongeveer 2005 kunstwerken gemaakt. In de laatste jaren van zijn leven nam zijn productiviteit, gezien zijn leeftijd, af.

Joop Puntman overleed op 12 december 2013 op 79-jarige leeftijd in Nijmegen en werd op 18 december in Haalderen begraven.

Puntman maakte diverse reliëfs, die veelal werden geplaatst bij scholen zoals: ‘Herten, zeepaardjes en kinderen' (1958) in Genderen, 'Onze-Lieve-Vrouw van Fátima' en 'Twee Paarden' (1960) in Hengelo, gevelreliëf Montfoort (1965) en Steigerend paardje (1971) in Montfoort, Bootje varen (1964) in Heerenveen, Edith Stein (1968) in Zijlaart, 'Tijl Uilenspiegel en de grap van de linkerschoen' (1970) in Vianen en 'Willem Barentz' (1970) in Nijmegen. Voor de Talita Koemischool in Nijmegen ontwierp hij in 1963 twee keramische reliëfs. In Bemmel (Lingewaard) bevindt zich het keramische reliëf 'De Levensweg' (1964) en in Haalderen 'De Haalderense mens en zijn werk' (1965). In Boxmeer is het keramisch wandreliëf 'Zonnelied' (1965) te vinden op de buitenmuur van de kapel van Sint Anna. In 1971 maakte Joop Puntman in opdracht van de 'Vereniging De Lange Nering' in Emmeloord voor de centrale ruimte van verzorgingshuis De Golfslag in Emmeloord een reliëf dat verwijst naar de drooglegging van de Noordoostpolder. In 1972 vervaardigde hij eveneens in opdracht van de 'Vereniging De Lange Nering' het gemeentewapen van Noordoostpolder dat op 5 april 1972 aan de gemeente werd aangeboden voor in het stadskantoor aan het Harmen Visserplein. In 1973 maakte hij in opdracht van Ondernemersvereniging Emmeloord een reliëf ter herinnering aan Bernard Geurtzen de voorzitter van de Vereniging de Lange Nering en de latere Ondernemersvereniging Emmeloord, die op 13 augustus 1972 plotseling overleed.