Wandreliëf Bernard Geurtzen

Plaats: Emmeloord

Locatie: Beursstraat / Lange Nering

Kunstenaar: Joop Puntman

Materiaal: keramiek

Jaar: 1973

Beschrijving:

Op de hoek van de Beursstraat en de Lange Nering bevindt zich een keramisch wandreliëf als blijvende herinnering aan de in 1972 overleden Bernard Wilhelmus Geurtzen. Links van het midden zien we het portret van Geurtzen. Het gezicht is en profil en rechts kijkend uitgevoerd. Links van het portret is de ontginning en het in cultuur brengen van de drooggevallen polder afgebeeld en rechts de poldertoren met carillon, mensfiguren en voorstellingen die verwijzen naar de activiteiten die Geurtzen als voorzitter van de ondernemersvereniging heeft ontplooid. Op het portret van Geurtzen na zijn alle figuren gestileerd. Het kunstwerk is door keramist en beeldhouwer Joop Puntman als geheel geboetseerd in zwartbakkende fijne chamotte klei. De chamotte korreltjes in klei zijn van belang tijdens het modelleren en tijdens het bakken. Klei waar chamotte aan toegevoegd is scheurt minder gemakkelijk omdat het water dat in de klei is gebonden, beter kan verdampen. Na een droogtijd is het reliëf door pottenbakkerij 'Het Ambacht Haalderen' (AMHA) bij ongeveer 1000 graden Celsius gebakken, de zogenaamde biscuitstook. Het bakproces verandert de gedroogde klei in hard en duurzaam keramiek. Als klei gebakken wordt in een oven wordt er gesproken over stook. Meestal wordt dat stoken in tweeën gedaan. Nadat de kleuren met glazuur op de nog poreuze keramiek zijn aangebracht, wordt het werk opnieuw in de oven gedaan om het voor de tweede maal bij zo'n 1200 graden Celcius te stoken, oftewel af te bakken. Dit wordt de glazuurstook genoemd. De matte glazuur verfraait de voorstelling niet alleen maar maakt de keramiek ook waterdicht en beschermt het tegen weersinvloeden. In tegenstelling tot veel oudere gevelreliëfs van Puntman die in de muur gefreesd waren, is dit werk met schroeven en pennen op de muur vastgezet. Dat het om een reliëf van Puntman gaat zien we onder het portret aan de signering: JOOP PUNTMAN ‘73. Puntman is zijn werk met zijn volledige naam gaan signeren nadat hij zich in 1969 als zelfstandig kunstenaar in Haalderen had gevestigd

In 1952 begon men met de bouw van de winkelstraat de Lange Nering. Boven de winkels waren woningen gelegen. Twintig jaar was op de hoek van de Lange Nering en de Beursstraat Modehuis Geurtzen gevestigd. Niet iedere ondernemer mocht zich met zijn gezin in Emmeloord vestigen. Daar ging een sollicitatieprocedure bij de Directie Wieringermeer aan vooraf. Naast vakbekwaamheid en financieel weerstandsvermogen introduceerde de Directie ook het principe van het behoeftebeginsel. Een middenstander mocht zich pas vestigen als er behoefte bestond aan een dergelijk bedrijf. De Directie bepaalde zelf of er behoefte was. Bernard Geurtzen, zoon van een kleermaker, werd geschikt bevonden en op 14 oktober 1953 opende Modehuis Geurtzen haar deuren. Het pand was groot met op de begane grond de afdelingen heren- en kinderkleding en een confectieatelier voor maatpakken. Een grote marmeren trap leidde naar de eerste etage waar damesstoffen en patronen werden verkocht. Damesmode mocht nog niet verkocht worden omdat de Directie vond dat er nog niet genoeg mensen in de polder woonden voor twee dameszaken. In 1960 was het inwonersaantal in de Noordoostpolder toegenomen en kon Geurtzen zijn assortiment op 16 september uitbreiden met een damesafdeling.

Bernard Geurtzen bepaalde zich niet alleen tot zijn zaak. Hij volgde H. Dijkstra op als voorzitter van de 'Vereniging De Lange Nering'. De ondernemersvereniging was in 1954 opgericht om tegenwicht te bieden tegen de machtige Directie met haar dirigistische beleid. Aanleiding was de hoge pacht en aangekondigde pachtverhoging van Domeinen. In gezamenlijkheid werd daar door de ondernemers tegen gereageerd. Toen bij een NIPO enquête bleek dat het met de bekendheid van de plaats Emmeloord matig gesteld was werd op initiatief van de ondernemers van de Lange Nering in 1968 de Stichting Parijse Week opgericht onder voorzitterschap van Bernard Geurtzen. De stichting wilde een éénmalig evenement organiseren om Noordoostpolder op de kaart te zetten. Zij wilden laten zien, dat behalve op agrarisch gebied de gemeente Noordoostpolder nog veel meer te bieden had. Van 25 juni t/m 5 juli 1969 werd de manifestatie "Parijs in Emmeloord" gehouden. De Lange Nering werd als klein Parijs ingericht met aan het begin van de straat, bij de Deel, een kopie van één van de bekendste bouwwerken van Parijs, de Arc de Triomphe. Een 30 m hoge Eiffeltoren verrees op de hoek van de Lange Dreef en Sportlaan. Het Voorhuys heette 'Maison chez Henri' en het busstation aan de voet van de Poldertoren was 'Gare du No(p)rd' gedoopt. Op de drafbaan werd op 3 juli de koersdag opgeluisterd met een optreden van het 90 man sterke uit Parijse politieagenten bestaande fanfareorkest. Het feest trok inderdaad landelijke aandacht zoals Geurtzen had gehoopt.

Bernard Geurtzen slaagde erin alle Emmeloordse ondernemers te verenigen in 'Ondernemersvereniging Emmeloord'. Als voorzitter van de Ondernemersvereniging heeft hij zich ingezet om van de Lange Nering een wandelgebied te maken, wat veel weerstand bij ondernemers opriep. De uiteindelijke afsluiting heeft hij niet meer mee mogen maken. Toen men eind 1972 met de aanleg van het wandelgebied in de Lange Nering begon, werd in Modehuis Geurtzen een opheffingsuitverkoop gehouden omdat Geurtzen plotseling gestorven was. Op 13 augustus 1972, 1 dag na zijn 56ste verjaardag, overleed Bernard Geurtzen in zijn modezaak aan de Lange Nering aan een hartinfarct.

De vernieuwde Lange Nering, het gedeelte tussen Deel en Kettingstraat, werd op 9 november 1973 officieel heropend door de commissaris van de Koningin in de provincie Overijssel, Jan Niers (1925-2005). Tijdens een wandeling onthulde mevrouw Niers-Kayser halverwege de winkelstraat het kunstwerk 'Zeehond'. Op het vernieuwde Kettingplein onthulde mevrouw Toos Geurtzen-Roelofs (1917-1986) een keramisch wandreliëf ter nagedachtenis aan haar man, wijlen Bernard Geurtzen, die zoveel voor de Lange Nering betekend heeft. De onthulling werd ingeleid door de heer A.J. Hafkamp, voorzitter van de Ondernemersvereniging Emmeloord, die het reliëf namens de ondernemers aanbood. In 1992 werd het winkelpand waarin Modehuis Geurtzen van 1953 tot 1972 gevestigd was, op de hoek van de Beursstraat en de Lange Nering, drastisch verbouwd. Omdat er plannen waren voor herinrichting van het Kettingplein is na de verbouwing het keramisch wandreliëf op zijn huidige plek aangebracht.

Kunstenaar

Joseph Theodorus (Joop) Puntman werd op 20 maart 1934 in Bemmel geboren. Hij was de vierde van zes zoons. Na de lagere school ging Joop Puntman nog twee jaar naar het voortgezet gewoon lager onderwijs (V.G.L.O.). Hier bleek dat hij een bijzonder talent voor tekenen had. In de jaren 1940 gold een leerplicht tot en met 14 jaar. Zijn leraar moedigde hem aan bij Het Ambacht Haalderen (AMHA) aan het werk tegaan. In 1949 ging Puntman op 15-jarige leeftijd als decorateur bij AMHA aan de slag. Zijn talent voor ontwerpen was van meet af aan overduidelijk. De pottenbakkerij was opgericht als werkgelegenheidsproject voor jongeren die tijdens de Tweede Wereldoorlog geen beroepsopleiding hadden kunnen volgen. Met financiële steun van Volksherstel Gelderland werd AMHA op 2 juni 1947 bij de Kamer van Koophandel ingeschreven. De dag daarna gingen de eerste vijf jongeren aan de slag. Omdat zo kort na de oorlog de behoefte aan normale gebruiksvoorwerpen nog groot was werden in de pottenbakkerij aanvankelijk alleen handgedraaide kop en schotels en ander serviesgoed vervaardigd. Na 1950 kwamen daar siervoorwerpen en muurplastieken bij. De eerste muurplastieken waren van de hand van Joop Puntman en Henk van Meurs (1937-2007). Vanaf januari 1950 volgde Joop Puntman een schriftelijke cursus bij de ABC Teekenschool in Amsterdam. In 1953 behaalde hij zijn diploma. Bron: Facebook Joop Puntman kunst, Roelie de Jong. Op kosten van AMHA ging Puntman in 1952 in de avonduren een 6-jarige opleiding volgen aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem, met als hoofdvakken monumentale en toegepaste kunst. Joop Puntman groeide uit tot hoofdontwerper van AMHA. Zijn stijl was realistisch maar gestileerd, zogenaamd abstract figuratief. 

Tijdens de wederopbouwperiode (1945-1965) werd AMHA vooral bekend door de monumentale keramische muursculpturen in opdracht voor scholen en overheidsgebouwen. De opdrachten voor keramische reliëfs voor mens en dier werden uitgevoerd naar ontwerpen van Joop Puntman. Op het werk dat Puntman ontwierp voor Het Ambacht Haalderen staan de fabrieksmerken 'Het Ambacht Haalderen' of 'AMHA'. De monumentale wandreliëfs signeerde hij over het algemeen met 'PUNTMAN AMHA'. In de jaren 1960 presenteerde AMHA zich op de Utrechtse Jaarbeurs en kreeg grote naamsbekendheid. Johan Puntman was een verlegen en introvert persoon. Toen AMHA groeide en het steeds drukker werd verliet hij het bedrijf. Vanaf 1969 voerde Puntman als zelfstandig kunstenaar opdrachten uit die hij signeerde met 'JOOP PUNTMAN'. Hij vestigde zijn atelier in een garage achter de Haalderense kerk en later in een caravan bij zijn ouderlijk huis. Klei en glazuur haalde hij bij Het Ambacht. Ook maakte hij gebruik van hun oven. Joop Puntman heeft tot ongeveer 2005 kunstwerken gemaakt. In de laatste jaren van zijn leven nam zijn productiviteit, gezien zijn leeftijd, af.

Joop Puntman overleed op 12 december 2013 op 79-jarige leeftijd in Nijmegen en werd op 18 december in Haalderen begraven.

Puntman maakte diverse reliëfs, die veelal werden geplaatst bij scholen zoals: ‘Herten, zeepaardjes en kinderen' (1958) in Genderen, 'Onze-Lieve-Vrouw van Fátima' en 'Twee Paarden' (1960) in Hengelo, gevelreliëf Montfoort (1965) en Steigerend paardje (1971) in Montfoort, Bootje varen (1964) in Heerenveen, Edith Stein (1968) in Zijlaart, 'Tijl Uilenspiegel en de grap van de linkerschoen' (1970) in Vianen en 'Willem Barentz' (1970) in Nijmegen. Voor de Talita Koemischool in Nijmegen ontwierp hij in 1963 twee keramische reliëfs. In Bemmel (Lingewaard) bevindt zich het keramische reliëf 'De Levensweg' (1964) en in Haalderen 'De Haalderense mens en zijn werk' (1965). In Boxmeer is het keramisch wandreliëf 'Zonnelied' (1965) te vinden op de buitenmuur van de kapel van Sint Anna. In 1971 maakte Joop Puntman in opdracht van de 'Vereniging De Lange Nering' in Emmeloord voor de centrale ruimte van verzorgingshuis De Golfslag in Emmeloord een reliëf dat verwijst naar de drooglegging van de Noordoostpolder. In 1972 vervaardigde hij eveneens in opdracht van de 'Vereniging De Lange Nering' het gemeentewapen van Noordoostpolder dat op 5 april 1972 aan de gemeente werd aangeboden voor in het stadskantoor aan het Harmen Visserplein. In 1973 maakte hij in opdracht van Ondernemersvereniging Emmeloord een reliëf ter herinnering aan Bernard Geurtzen de voorzitter van de Vereniging de Lange Nering en de latere Ondernemersvereniging Emmeloord, die op 13 augustus 1972 plotseling overleed.