Het Baken

Het Baken
Het Baken Het Baken Het Baken Het Baken Het Baken

Plaats: Emmeloord

Locatie: Friese pad

Kunstenaar: Maarten de Reus

Materiaal: staal

Jaar: 2010


Beschrijving:

Tussen 1977 en 1999 werd het afval van de Noordoostpolder en de kop van Overijssel aan het Friese Pad gestort. Op de 21 ha grote vuilnisbelt is in de loop der jaren ca. 2.351.000 ton afval gestort oftewel ca. 2,35 miljoen m³. Langzamerhand ontstond een heuvel in het vlakke polderlandschap, op het hoogste punt steekt het stortlichaam 17 m boven het maaiveld uit. In 2007 werd officieel het startsein gegeven om de vuilnishoop af te dekken met een zogenaamde leeflaag. Dit heeft als doel om contact met de verontreinigde bodem te voorkomen. Het stortlichaam werd aan de boven- en zijkanten afgedekt met een folielaag van 2 mm met daarop een 1 m dikke laag klei, afkomstig uit de naastgelegen recreatieplas. Dit is de leeflaag waarbinnen bij normaal gebruik door mens en dier geen direct contact met de verontreiniging mogelijk is. De stortplaats Het Friese Pad transformeerde in 2007 / 2008 in een recreatielandschap door de aanleg van een golfbaan. Golfbaanarchitect Gerard Jol (1942) ontwierp een 9-holes par 37 baan, waarvan 6-holes op de voormalige stort liggen en 3 holes verweven zijn in het polderlandschap. Op de afgedekte heuvel zijn geen bomen aangeplant omdat die dieper wortelen dan struiken. Als een boom omwaait zou er een gat in de leeflaag kunnen komen.

Door het Afvalverwerkingsbedrijf Het Friese Pad (AFP) werd een wedstrijd uitgeschreven met de vraag een toonaangevend beeld te ontwerpen ter nagedachtenis aan de voormalige vuilnisbelt. Begin januari 2009 besloot de kunstcommissie bestaande uit Alexander Smit (directeur AFP), Hero Bloem (bestuurslid A.D. van Eckfonds) en Cisca Roefs (coördinator kunst en cultuur en bestuurslid A.D. van Eckfonds) om de kunstenaars Maaike Vellinga (MAKAN), Linda Verkaaik en Maarten de Reus een schetsontwerp te gunnen. Het ontwerp van Maarten de Reus kwam als winnaar uit de bus. Tijdens de onthulling, op 16 april 2010, werd het kunstwerk 'Het Baken' door Alexander Smit aan de bevolking van de Noordoostpolder overgedragen.Tegelijkertijd met de onthulling van het kunstwerk werd de eeuwigdurende nazorg van de stortlocatie overgedragen aan de provincie Flevoland. Hoewel de grond in erfpacht uitgegeven is aan de gemeente Noordoostpolder blijft de provincie verantwoordelijk. Op 27 juli 2011 werd de provincie officieel eigenaar van de oude stortplaats. De provincie Flevoland heeft de nazorgwerkzaamheden op de voormalige stortplaats tot 2028 aan Afvalzorg Bodemservice uit Assendelft gegund. De nazorgwerkzaamheden bestaan onder andere uit het controleren van de kwaliteit van het grondwater en het beheer, inspectie en onderhoud van de locatie. 

Het kunstwerk van de Reus markeert de overdracht van de stortplaats naar de provincie. 'Het Baken' is een ingewikkelde staalconstructie in de vorm van een vuur. De grootte bedraagt ongeveer 10 x 10 x 10 meter. In het kunstwerk is plaatstaal verwerkt, ronde buizen, stalen strippen en massieve staven. Het kunstwerk is vervaardigd door Micha Lemmens van staalconstructiebedrijf Lemtech uit Nijmegen. In 29 delen is de constructie begin april 2010 van Nijmegen naar de Noordoostpolder vervoerd. Langs het Friese Pad, tussen de golfbaan en de voormalige vuilnishoop, werd het kunstwerk vervolgens op een verhoging opgebouwd. "Zo tekent het goed af tegen de lucht. Heel indrukwekkend'', zegt De Reus. "De meeste van mijn beelden draaien rond het begrip ruimtelijkheid. Ik leg een relatie tussen de positie van de kijker en wat die ziet. Bij 'Het Baken' hangt veel af van de positie van waar je naar het kunstwerk kijkt. Het beeld gaat als het ware draaien als je er omheen loopt''. Het beeld is ruimtelijk omdat het ook echt ruimte inneemt. Het heeft een open constructie en is ruimte-omvattend.


foto: Hans Veenhuis

Het kunstwerk is gebaseerd op het idee van de vele vuurbakens die vroeger langs de kust van de Zuiderzee te vinden waren om de schippers te leiden. Al in 1323 zou Kampen een baken op Terschelling hebben geplaatst. Beheer en onderhoud van de Bakens was tot in de 16e eeuw een Kamper aangelegenheid. Het kunstwerk refereert tevens aan het paasvuur, een oud ritueel dat in delen van Europa en in het oosten van Nederland voorkomt. Een grote bult hout, soms tientallen meters hoog, wordt op eerste of tweede paasdag aangestoken als het duister invalt. Dit "Baken" is een landmark dat van verre duidelijk zichtbaar is. 's Nachts wordt het kunstwerk verlicht.

Energiecoöperatie Emmeloord Opgewekt produceert sinds februari 2018 groene stroom op de voormalige vuilstortplaats het Friese Pad. Door een natuurlijk proces van ‘psychrofiele vergisting’ wordt in de stortplaats zogenaamd stortgas gevormd, een hernieuwbare energiebron. In de stortplaats is heel veel organisch afval gestort, zoals hout, plantenresten en afgekeurde aardappelen. Dat vergist heel langzaam in de loop der jaren, waarbij methaangas vrij komt. Normaal gesproken wordt dit giftige broeikasgas afgebrand, om te voorkomen dat het in het milieu terechtkomt. Emmeloord Opgewekt zuigt het nu via leidingen uit de vuilstortplaats, waarna het stortgas wordt getransporteerd naar een gasmotor die een generator aandrijft waarmee de energiecoöperatie lokale duurzame elektriciteit aan zo'n 300 huishoudens in de omgeving kan leveren.

Kunstenaar

Maarten de Reus is op 4 november 1961 geboren in Heerenveen en groeide op in Steenwijk. Op 15-jarige leeftijd vertelde De Reus tijdens een autorit aan zijn vader dat hij kunstenaar wilde worden. En hij werd kunstenaar. Van 1979 - 1985 studeerde hij aan de afdeling Architectonische Vormgeving/Monumentaal van de Academie voor Beeldende Kunsten (AKI) in Arnhem, waar hij les had van Bas Maters. De Reus is docent aan de Rietveld Academie in Amsterdam en gastdocent aan de Hochschule Für Bildende Kunsten in Hamburg. De kunstenaar werkt afwisselend in Amsterdam en in Engeland. Zijn monumentale kunstwerken stralen kracht uit en zorgen voor een sterke beleving van de ruimte.

Tien jaar nadat hij was afgestudeerd begon de Reus met het maken van beelden in de openbare ruimte. In de periode 1989 t/m 2019 verrezen in de openbare ruimte in Nederland en Engeland zestien enorme sculpturen van zijn hand waarvan hier enkele genoemd worden. In 1989 maakte hij voor Het Dorp in Arnhem "PotPedestals". In 2002 ontwierp hij voor een rotonde in Barendrecht "GROEN", reusachtige met klimop begroeide letters. Maarten de Reus is vooral bekend geworden door het kunstwerk "Kooi-Met-Geen-Poema-Er-In" uit 2007. Deze sculptuur staat op de top van de Vellerheuvel, de voormalige afvalberg in de wijk Zuidbroek in Apeldoorn en won in 2008 de Nationale Staalprijs in de categorie 'karakteristieke stalen bouwdelen en beeldende kunst'. "Het Baken" uit 2010 markeert de voormalig vuilstort in de Noordoostpolder. Op het Oostergoplein in Leeuwarden is in 2012 het uit drie delen bestaande kunstwerk Time Tunnel onthuld. In 2017 verrees in Waalwijk "Het Wiel" en in Schiedam werd in 2019 het kunstwerk "De Krul" geplaatst.