Cultureel erfgoed op Urk.

Alhoewel het voeren van een gemeentewapen niet verplicht is hebben de meeste gemeentes in Nederland wel een verzoek bij de kroon ingediend voor een wapen. Urk diende een verzoek in bij Zijne Koninklijke Hoogheid Koning Willem I. Deze kende, na een positief advies van De Hoge Raad van Adel, het vaste adviescollege van de regering op het gebied van adeldom en heraldiek, het wapen bij Koninklijk Besluit van 26 november 1819 aan de gemeente toe. De schelvis op het wapen is typerend voor Urk, omdat de visserij voor de samenleving van oudsher heel belangrijk is. De blauwe kleur staat voor het water, dat voor het voormalige eiland natuurlijk erg kenmerkend is. De schelvis kom je verder nergens tegen op een wapen in Nederland. Het wapen van Urk is daarom ook een uniek wapen. Een wapenschild stamt uit de late middeleeuwen en is traditiegetrouw een schild waarmee de ridder zich verdedigde. Een dier op een wapenschild wordt altijd, vanuit het standpunt van de drager, naar rechts kijkend afgebeeld. Het dier op het schild kijkt dan in dezelfde richting als de ridder. Ook de schelvis op het gemeentewapen van Urk kijkt naar de (heraldische) rechterkant van het wapen, voor de beschouwer links. 

De vlag van Urk is net als de vlag van Noordoostpolder en de vlag van Lelystad afgeleid van het gemeentewapen. De schelvis uit het gemeentewapen is terug te vinden op de gemeentevlag. De vlag sluit aan bij de Nederlandse scheepvaarttraditie. Het was destijds in de scheepvaart gebruikelijk om de Nederlandse vlagkleuren aan de boven- en onderzijde van de vlag toe te voegen. De vlag is in 1964 ontworpen door de Stichting voor Banistiek en Heraldiek. Op 9 april 1965 is de vlag bij raadsbesluit vastgesteld als gemeentelijke vlag. De beschrijving is als volgt: "Blauw met een witte schelvis, langs de bovenzijde van de vlag een smalle, in twee horizontale banen van rood en wit verdeelde zoom en langs de onderzijde van de vlag een smalle, in twee horizontale banen van rood en wit verdeelde zoom, de zomen met een hoogte van elk 1/6 van de totale vlaghoogte".

Het gemeentewapen en de -vlag behoren tot het cultuurhistorische erfgoed van Urk. Evenals de naam van de gemeente markeren het wapen en de vlag de eigen identiteit van het dorp. 

Op 30 juni 2007 werd het voormalige eiland Urk vanwege het cultuurhistorisch karakter door minister Ronald Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en minister Jaqueline Cramer van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer op grond van de Monumentenwet aangewezen als beschermd dorpsgezicht, onder meer op grond van het bijzondere stratenpatroon en de bebouwingskarakteristiek. Beide zijn mede een gevolg van de ligging van het dorp op het hoogste deel van het voormalige eiland. Zo liggen vele straten evenwijdig aan de hoogtelijnen en zijn er trappen die de straten evenwijdig aan de haven met elkaar verbinden. De aanwijzing tot beschermd dorpsgezicht houdt in dat panden die binnen het beschermde dorpsgezicht vallen niet automatisch de status van beschermd monument krijgen. Op Urk betekent dit dat de bebouwingskarakteristiek in het dorp (Wijk 1 t/m 8 en Bornholmlaan) vanwege schoonheid en samenhang niet zomaar gesloopt, gewijzigd of verbouwd mag worden. Urk telt 33 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister en 4 gemeentelijke monumenten. Naast het gebouwde erfgoed is er op Urk ook maritiem erfgoed dat de huidige en toekomstige generatie eraan herinnert dat Urk eens een klein vlekje in een grote zee was.

Het cultureel erfgoed op Urk is hieronder beschreven. De beschrijving van de naoorlogse kerkgebouwen op Urk zijn onder bouwkunst te vinden. Klik op de foto's om naar de beschrijving te gaan.