.

Nagele

Nagele

Cultureel erfgoed in Nagele

Architectengroep 'De 8' werd in 1927 in Amsterdam opgericht. Voorzitter Ben Merkelbach was bevriend met A.D. Van Eck, het toenmalige hoofd van de afdeling bouwkunde van de Directie Wieringermeer afdeling Noordoostpolder. De 8 was op zoek naar ideeën die op de congressen van het Congrès Internatinaux d'Architecture Moderne (CIAM) ingebracht konden worden. Het CIAM was een soort platform, waar architecten samenkwamen om zich te richten op ontwerpen voor moderne stedenbouw. Een van de belangrijkste ideeën die uit het CIAM voortkwamen was het idee van De Functionele Stad. Merkelbach vroeg Van Eck om een dorp dat 'De 8' als studieproject kon ontwerpen. 
 
Het CIAM propageerde het zogenaamde Nieuwe Bouwen. Deze architectuurstroming behelsde een radicaal nieuw antwoord op de voortschrijdende woningnood, onhygiënische volkshuisvesting en een ongebreidelde groei van steden. De CIAM-leden ontpopten zich tot fervent voorstanders van open bebouwingswijze, dat wil zeggen woonblokken als stroken met gevels op het oosten en het westen voor een optimale toetreding van zonlicht. Tevens pleitten zij voor een scheiding van de belangrijkere functies - wonen, werken, verkeer en recreatie - in de stad. De leden van CIAM kwamen om de twee jaar bijeen. Tijdens de congressen presenteerden alle deelnemende landen hun nieuwe ideeën op het gebied van de volkshuisvesting en stedenbouw.

Van Eck stelde een programma van eisen beschikbaar voor een nieuw te stichten dorp, met het vooruitzicht het dorp te realiseren als de studie levensvatbaar zou zijn. De opdracht luidde als volgt: een dorp met 300 woningen, 3 kerken, 3 scholen, een café-restaurant, een smederij, enkele winkels, een industrieterrein, een paar sportvelden en een begraafplaats. In 1947 werd de werkgroep Nagele opgericht waarin de architecten Gerrit Rietveld, Aldo van Eyck, Cornelis van Eesteren (voorzitter van het CIAM van 1930-1947), Johan Niegeman, Mart Kamerling, Alexander Bodon, Hein Salomonson en landschapsarchitecte Mien Ruys zitting namen. Begin 1948 maakte Aldo van Eyck een aantal schetsen waarin het idee van het dorp duidelijk werd vastgelegd. Een boomsingel begrenst het dorp. Ingesloten door de doorgaande wegen ligt in het midden van het dorp een grote open ruimte van 450 x 250 m waarin winkels, bedrijven, sportvelden en een begraafplaats zijn gedacht. Tussen dit 'midden' en de boomsingel liggen de woningen, nog nauwelijks gearticuleerd. De voorzieningen en de woningen hebben ieder een duidelijk afgebakende plaats in het dorp. De kenmerken van de traditionele stad zijn aanwijsbaar in de simpele ruimtelijke opdeling van het plan: een ordening van rand en centrum met daartussen het woongebied. Deze ordening is terug te vinden in het eerste definitieve ontwerp voor Nagele dat begin 1949 door de Directie Wieringermeer goedgekeurd werd. Op het 7e CIAM congres in Bergamo in 1949, dat gewijd was aan de 'menselijke nederzetting', presenteerde de werkgroep Nagele hun ontwerp voor een eigentijds dorp in de Noordoostpolder. 

In 1952 gaf De Directie aan dat het aantal te bouwen huizen steeg van 300 naar 500 en dat de bouw van Nagele in 1954 moest starten. De werkgroep Nagele ging weer aan de slag. De werkgroep breidde zich uit met leden van de Rotterdamse architectenvereniging Opbouw. Hierdoor raakten architecten als Jaap Bakema, Romke Romke de Vries, landschapsarchitect Wim Boer en de sociaal geograaf Hans Hovens Greve bij het ontwerp betrokken. Tijdens deze tweede ontwerpfase besloot de werkgroep het definitieve ontwerp uit 1949 als uitgangspunt te nemen voor een nieuw ontwerp. De architecten Aldo van Eyck en Daniël van Ginkel maakten het definitieve ontwerp voor Nagele dat in januari 1954 door de minister van Verkeer en Waterstaat, Jacob Algera, werd goedgekeurd. In dit plan zijn de woningen als zeven woonhoven rondom de ringweg gegroepeerd. Ieder woonhof bestaat uit stroken laagbouw met eigen tuinen rondom een gemeenschappelijk grasveld. In 1954 was het stedenbouwkundig plan voor het langswegdorp Nagele gereed. De tussen 1954 en 1962 gebouwde architectuur werd hoofdzakelijk ontworpen door modernistische architecten. 

Vanaf 1962 lag de bouw van Nagele stil. De Directie Wieringermeer maakte een plan voor de voltooiing van het dorp, waarin de opzet van Nagele kleine wijzigingen onderging en droeg de verantwoordelijkheid voor de verdere bouw over aan de nieuwe gemeente Noordoostpolder. De Lucernehof en de Gerstehof werden in 1967 gebouwd volgens het gestandaardiseerde VANEG-systeem, een montagebouwmethode voor laagbouwwoningen met geprefabriceerde betonelementen die op het werk gemonteerd worden. Woningen van dat type, evenals ouderenwoningen, zijn ook nog in de andere hoven gebouwd. De Tarwehof is ook van latere datum. Hier staan door particulieren gebouwde bungalows en twee-onder-een-dakwoningen van Atelier voor Architectuur Schouten en De Jonge. In 1979 werd besloten tot een uitbreiding aan de zuidkant van het dorp en kwamen de hoven De Klamp en Wendakker erbij. Ook voor deze hoven was de regel: niet hoger dan twee verdiepingen. Wat wel afweek van de oorspronkelijke opzet was dat hier ook de groene grasvelden werden volgebouwd.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft dertig wederopbouwgebieden geselecteerd uit de periode tussen 1940 en 1965. In deze periode is een groot deel van Nederland opnieuw ingericht. Het dorp Nagele is één van deze gebieden omdat het een schoolvoorbeeld is van het Nieuwe Bouwen. Nagele is uniek omdat er geen ander dorp in Nederland is waar alle belangrijke architecten van het Nieuwe Bouwen samen een ‘ideaaldorp’ maakten. Cultuurhistorisch is Nagele dan ook een heel bijzonder plaats. 

Klik op de foto's om naar de beschrijving te gaan.

 


Object: Basisscholen

maker: Aldo van Eyck / Daniël van Ginkel

jaar: 1956 - 1957

Object: Begraafplaats

maker: Mien Ruys

jaar: 1956

Object: Diepvrieskluis

maker:

jaar: 1958

Object: Gereformeerde kerk

maker: Johannes van den Broek / Jaap Bakema

jaar: 1959 - 1960

Object: Gereformeerde kerk vrijgemaakt De Akker

maker: Wouter van de Kuilen

jaar: 1961
Het
Object: Het "Nieuwe Bouwen"

maker: 'De 8' / 'Opbouw'

jaar: vanaf 1954

Object: Karwijhof

maker: L. Stam-Beese, E. Groosman

jaar: 1958

Object: Nederlands hervormde kerk

maker: Wouter van der Kuilen

jaar: 1959-1960

Object: Rietveldwoningen

maker: G. Rietveld en J. Rietveld

jaar: 1956

Object: R.K. St. Isidoruskerk

maker: Theo Taen / Thomas Nix

jaar: 1960 - 1962

Object: Woningen Ring

maker: F. van Gool en J. Niegeman

jaar: 1956