Coupures

Plaats: Urk

Locatie: Klifweg

Maker: Rijkswaterstaat

materiaal: beton en aluminium

Jaar:

Beschrijving:

Flevoland wordt rondom beschermd door een dijk, een door mensen aangelegde waterkering die het land erachter tegen hoogwater en overstomingen beveiligt. Op plaatsen waar de dijk doorbroken wordt door een weg, spreekt men van een coupure. De term is afgeleid van het Oudfranse woord copeure, een afleiding van het werkwoord couper, dat in stukken hakken betekent.

De ringdijk rond Flevoland wordt op 4 plaatsen onderbroken door coupures. Om het achterliggende gebied bij zeer hoog water te beschermen kunnen deze kunstmatige onderbrekingen afgesloten worden. Samen met de dijken vormen zij dan weer een aaneengesloten waterkering. Eén van de coupures is te vinden in de Oostvaardersdijk bij het opslagterrein van Rijkswaterstaat bij Lelystad-Haven. De andere 3 bevinden zich op Urk. De waterkering aan de oostzijde van het dorp, dijktraject Klifweg-Domineesweg, bestaat uit een tuimeldijk, een lage dijk die zo ontworpen is dat bij hoge waterstand golfoverslag toegelaten kan worden. Op drie plaatsen wordt deze waterkering doorkruist door wegen. Daar zijn coupures aangebracht. Op 26 mei 1954 werd het werk voor een gemetselde waterkering met bijbehorende werken aan de Klifweg op Urk aanbesteed. Het werk werd voor een bedrag van ƒ 32.000,- opgedragen aan de Fa. H. Visser en Zn uit Lemmer en omvatte o.a. een op het lage zuidelijk gedeelte van Urk te maken waterkering tot 2,60 m +NAP, bestaande uit een langs de aanwezige gebouwen te metselen muur met uitsparingen van coupure's en schotbalksponningen. Het werk werd uitgevoerd in de tweede helft van 1954.

In 1986 heeft het Rijk de dijken overgedragen aan de provincie Flevoland, die op haar beurt het beheer overdroeg aan Waterschap Noordoostpolder. In 2000 is het waterschap met het Hemraadschap Fleverwaard gefuseerd tot Waterschap Zuiderzeeland. In een bestuursovereenkomst tussen de provincie, het waterschap, het heemraadschap en het Rijk werd in 2000 vastgelegd dat het Rijk de dijken nog zou versterken zodat ze aan de toen geldende landelijke veiligheidseisen voldeden. Ook de coupures op Urk werden aangepast. Tegenwoordig zijn aan weerszijden van de doorgangen betonnen muren aangebracht met verticale gleuven. Om de smalle straten van Urk tijdens noodsituaties af te sluiten van het IJsselmeer kunnen door Waterschap Zuiderzeeland twee rijen schotbalken in de gleuven geplaatst worden. Door de aluminium delen op elkaar te schuiven ontstaat een tijdelijke waterkering die het water tegen kan houden. De coupures hebben verschillende afmetingen. De breedste is de coupure bij Balk Shipyard, die is 7,30 meter breed. Door deze coupure kunnen auto's naar het haventerrein. De andere twee coupures, bij de voormalige SNS bank en de voormalige Rabobank zijn 3,72 m breed. Hier kunnen geen auto's doorheen want er zijn paaltjes voor geplaatst. Dat deze strook van het voormalig eiland deel uitmaakt van de waterkering stelde ook eisen aan de bouw van woningen en gebouwen. Zo is in het voormalig bankgebouw een waterkerende muur opgenomen.

In een normale situatie ligt de drempel van de coupures ca. 1,80 m boven het streefpeil van het IJsselmeer (NAP +0,00 m). De kerende hoogte van de coupures is NAP +2,60 m voor de coupure Rabobank, en NAP +3,00 m voor de coupures Metz en SNS bank. Bij NAP +0,90 m worden de coupures bij de haven van Urk door Waterschap Zuiderzeeland gesloten met de schotbalken die standaard klaar liggen naast de coupures. Met behulp van een kraan bouwen de dijkwachters in enkele minuten de coupure op. Samen met de stalen damwanden die ook in de muren van de gebouwen staan, houdt de gesloten coupure het water tegen. De coupures vormen uit een oogpunt van operationeel dijkbeheer een ongunstige factor aangezien ervoor gezorgd moet worden dat de kunstmatige openingen in de waterkering bij dreigend hoog water tijdig gesloten worden en de afsluitmiddelen altijd aanwezig en bruikbaar zijn. Daarom wordt de demontabele waterkering jaarlijks door waterschap Zuiderzeeland getest. 

De coupures op Urk worden gerekend tot het watererfgoed van Flevoland en hebben een ensemblewaarde omdat ze onderdeel vormen van het intacte watersysteem in de Noordoostpolder. Als oorspronkelijk inrichtingsobject drukt coupure 2 de functionaliteit van de waterkering op opvallende wijze uit. Het aantal coupures in Flevoland is beperkt en zeker van dit type, maar ze zijn niet zeldzaam omdat ook elders in Nederland dergelijke coupures liggen. 

Bronnen: Drie maandelijksch bericht betreffende de Zuiderzeewerken 2e kwartaal 1954; Rapport; Inventarisatie watererfgoed Noordoostpolder, Oostelijk en Zuidelijk Flevoland.; Veiligheid Nederland in kaart, januari 2006.