Straatmozaïek
Plaats: Urk
Locatie: Wijk 5 nabij nr. 127
Kunstenaar: Frans van der Ven
Materiaal: steen / brons
Jaar: 1997
Beschrijving:
Begin 1996 werd door de Gemeente Urk aan drie kunstenaars gevraagd om schetsontwerpen te leveren voor een kunstwerk. Het kunstwerk moest een relatie hebben met de cultuurhistorie van Urk en werd geplaatst in het kader van de opknapbeurt van de oude dorpskern. Frans van der Ven zond 11 ontwerpen in waarvan de Gemeente Urk er één koos. De plaats voor het kunstwerk mocht de kunstenaar zelf aanwijzen. Frans van der Ven vertelt: “Het idee voor dit kunstwerk kreeg ik terwijl ik op deze plek aan het wandelen was en nadat ik een grondige studie van het vroegere leven op Urk had gemaakt. Tijdens het bestuderen van de geschiedenis van Urk was er een aantal dingen die mij opvielen: Het feit, dat het eiland voortdurend van vorm veranderde onder invloed van het water. Het gegeven van de harde strijd om het bestaan, waarbij de afloop van die strijd nimmer met zekerheid is te voorspellen. Het vele en noeste werken, dat altijd is verricht door de mannen, vrouwen en kinderen van Urk. Dit is volgens mij de voedingsbodem geweest voor het succes van Urk. Het ontwerp moet beschouwd worden als een hommage aan de Geest van de Urker mens”.
De woonomstandigheden waren heel eenvoudig. Een visserswoning bestond uit drie vertrekken en een gang. Het dagelijksleven speelde zich in de winter af in de voorkamer met de bedsteden, waar tussen de ramen een kachel stond. 's Zomers woonde het gezin in het achterhuis en op het plaatsje. Aan de buitenmuur was een stookhokje gebouwd, een fort, met een deur aan de binnenkant in het achterhuis. In de zomermaanden werd boven een turfvuurtje gekookt. In het fort bevond zich een haalijzer waaraan de ijzeren pot boven het vuur werd gehangen. De rook van het vuur kon door de schoorsteen ontsnappen. In het achterhuis was ook een waterbak te vinden die het regenwater van het dak en goot opving. Voor het drinkwater was men hierop aangewezen. De pompen die bij de huizen hoorden leverden water op met een te hoog zoutgehalte. Naast het achterhuis was een washok of keukentje. Op het plaatsje achter de woning stond het 'huisje van gemak' ook wel het gerief genoemd. Het gerief was heel primitief. Dit 'uisie' was voorzien van een emmer en alleen bestemd voor 'een grote boodschap'. De volle emmers werden door de gemeentekar opgehaald. De mest werd verkocht of per tjalk of praam afgevoerd naar de veenkoloniën. De schepen namen turf voor de winter mee terug naar het eiland. De po, die gebruikt werd voor de kleine boodschap, werd in het donker ergens geleegd. Pas in januari 1912 nam de gemeenteraad het besluit om op Urk riolering aan te leggen. Veel Urkers hielden een schaap omdat ze op deze wijze melk voor de koffie konden krijgen. De stal bevond zich ook op het plaatsje. Bron: De eilanden Schokland en Urk
Frans van der Ven maakte een plattegrond van een Urker visserswoning rond 1900. Zo krijg je een indruk hoe klein de leefruimte binnen zo’n woning was. In de bestrating zijn 7 in brons gegoten plaquettes gelegd die 60 x 40 cm groot zijn. De plaquettes zijn uitgevoerd in laag reliëf en iedere afbeelding beeldt de functie uit van de ruimte waarin deze geplaatst is. Zo zie je een voor de maaltijd gedekte tafel in de voorkamer, het gezin in de bedstee, een man op het gerief en een schaap in het schapenhok. Tussen de twee bedsteden bevindt zich de servieskast, de zogenaamde middenkast, en de waterbak in het achterhuis is afgebeeld door twee handen boven golfjes. Op de plaats van het fort zie je een pot die boven het open vuur hangt. Bij het maken van de plaquettes heeft Van der Ven de woning vanuit twee standpunten bekeken. De eerste vier ruimtes zijn afgebeeld in bovenaanzicht en de andere drie frontaal, oftewel in vooraanzicht. De met witte stenen gelegde lijnen geven de muren weer van de woning. De totale afmeting van de visserswoning bedraagt 15 x 5,5 m. Het kunstwerk heeft omgerekend ongeveer € 15.000 gekost.
Het Straatmozaïek is gefinancierd met een bijdrage van de Gemeente Urk en de Rijksbijdrage Bevordering Professionele Beeldende Kunst. Deze regeling was op 1 januari 1984 door het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur ingesteld om de Beeldende Kunstenaars Regeling gefaseerd af te bouwen. Het doel van de Rijksbijdrage Bevordering Professionele Beeldende Kunst werd als volgt beschreven: "Ter bekostiging van voorzieningen in de provincie die ten doel hebben de mogelijkheden voor produktie van werken van beeldende kunst en daarmee de mogelijkheden tot verwerving van inkomsten voor Nederlandse en langer dan twee jaar in Nederland wonende professionele beeldende kunstenaars te bevorderen, kan onze minister gedurende een periode van drie jaren aan de provincie jaarlijks een bijdrage verstrekken". De regeling, die in eerste instantie voor 3 jaar gold, werd verlengd tot 1992. Met ingang van 1993 werd de rijksbijdrage steeds voor 4 jaar aan de provincies toegekend. Bron: Kunstbeleid 1992-1995, Provincie Flevoland.
Met dank aan Frans van der Ven voor de verstrekte informatie en het Urkerland voor het inzien van het archief.
Kunstenaar
Frans van der Ven is in 1955 in Arnhem geboren. Na het Gymnasium van het Aartsbisschoppelijk Klein Seminarie te Apeldoorn heeft hij zijn opleiding genoten aan de Academie voor Kunst en Industrie (AKI) in Enschede. Reeds van jongs af aan kon hij het niet laten om van alles met zijn handen te maken. Als kind was Van der Ven al een vervent dierenliefhebber en op de academie maakte hij zijn eerste dierportretten. Met de onthulling van zijn Kiekendief, op 9 januari 1986 door H.M. Koningin Beatrix bij de instelling van de provincie Flevoland, kreeg Frans van der Ven in één klap regionale bekendheid. Sindsdien werkt hij voornamelijk in opdracht van gemeenten, provincie en bedrijven. Sommige werken zijn ontstaan in opdrachtsituaties, andere uit pure aandrang om iets te creëren, zonder opdrachtgever. Altijd is de natuur de inspiratiebron. Specifiek hierbij is de geboeidheid van Frans van der Ven door de manier van bewegen, die eigen is aan het schepsel. Deze beweging brengt hem er soms toe een beeld te laten balanceren op de voorkant van een voet of de tip van een vleugel. Sinds 1982 woont en werkt hij in Almere.
In Epse is het Herdenkingsmonument Oxerhof van de hand van Frans van der Ven. In Amersfoort vind je het kunstwerk ‘Korenwolf, in Lelystad vind je in de hal van het Provinciehuis een bronzen ‘Kiekendief’, het symbool van de provincie Flevoland. In het genmeentehuis van Dronten en Emmeloord zijn replica's te vinden. In het Nieuw Land Erfgoedcentrum hangt een portretreliëf van zijn hand. Op Urk zijn twee kunstwerken van Van der Ven te vinden: 'Straatmozaïek' en 'Vissen'. In Almere staan de kunstwerken 'Zeven Zwaluwen', 'Fantasievogel' en 'Markers TIJDpad Zenith'. Tevens maakte Frans van der Ven voor Almere het bronzen relatiegeschenk 'De Hara'.