Glaskunst 't Voorhuys

Plaats: Emmeloord

Locatie: Beursstraat 1

Kunstenaar: Lex Horn

Materiaal: glas

Jaar: 1953

Beschrijving:

De Noordoostpolder viel in september 1942 droog. Al snel werd gestart met de bouw van Emmeloord. Aan de Deel verrees tussen 1952 en 1953 een multifunctioneel gebouw naar een ontwerp van de architect Alexander Bodon (1903-1993). De uit Hongarije afkomstige Bodon had het complex oorspronkelijk ontworpen voor het dorp Nagele. Het gebouw bestond uit drie aan elkaar geschakelde bouwvolumes; café restaurant 't Voorhuys en de naast elkaar gelegen beurszaal en schouwburg. De interieurs waren van de hand van Hein Salomons (1910-1994). Bron: Nederlands Architectuurinstituut.

Bron: Architectuur en stedebouw in Flevoland

In het kader van de percentageregeling beeldende kunst ontwierp de kunstenaar Lex Horn voor het complex een serie monumentale ramen, die allerlei aspecten van het nieuwe land toonden. De verschillende figuratieve ramen lieten zich als een beeldverhaal lezen. Volgens Horn vroeg de toentertijd moderne architectuur om een nieuwe benadering van de glaskunst, gebruikmakend van grote oppervlaktes en de transparantie van glas. Bijna alle ramen voor 't Voorhuys waren gemaakt in glasappliqué. Hiervoor werd de voorstelling uit gekleurd glas gesneden en laagsgewijs geappliqueerd (geplakt) op een transparante ondergrond zonder gebruik te maken van lood, metaal of beton als drager. Hierdoor trad een directe, optische kleurmenging op. De helder gekleurde glasvlakken overlappen elkaar deels, waardoor er donkere lijnen ontstaan of ze zijn niet helemaal aansluitend tegen elkaar aangelegd, wat doorzichtige lijnen geeft. Door het gebruik van kleurloze en onzichtbare lijm en het versmelten van glaslagen ontstonden meer mogelijkheden en vrijere vormen dan bij het traditionele glas-in-lood. Lex Horn ontwikkelde deze nieuwe techniek onder meer in samenwerking met glazeniers van het bedrijf Glasindustrie Van Tetterode in Amsterdam.

De schouwburg en beurszaal hadden een aparte ingang met een ovaal portiek dat bekroond werd door het kunstwerk Drie Muzen. Links naast de ingang zat een glasappliqué raam dat de geschiedenis van het gebied van de huidige Noordoostpolder verbeeldde. Zo'n 70.000 jaar geleden jaagden op de uitgestrekte toendra's Neanderthalers op mammoeten, reuzen herten en wilde paarden. In een latere periode gooiden de vissersschepen hun netten uit op de Zuiderzee. Na de drooglegging van de Noordoostpolder was de landbouw het belangrijkste middel van bestaan. De entree was van binnen voorzien van een glazen wand met twee deuren met geëtst glas. Met een mal werd het patroon op het glas aangebracht waarna het in zuur werd gedompeld. In de loop der jaren trad er weleens breuk in de ruiten op maar deze zijn steeds weer met het oorspronkelijke motief hersteld.

De afscheiding tussen de hal en de foyer bestond uit een in 8 vlakken verdeelde glasappliqué wand met deuren die de scheepvaart verbeeldde. De Noordoostpolder is teruggewonnen op de zee, waar eeuwenlang schepen voeren. In de beurszaal zat een serie glasappliqué ramen boven de deuren, de zogenaamde bovenlichten. Drie van deze bovenlichten zaten in de muur tussen de foyer en de beurszaal. Zo was er een raam dat 'de handel' als thema had. Bovenaan zien we schepen. Toentertijd werden alle landbouwproducten met schepen afgevoerd. Onderaan is de Beurszaal afgebeeld, waar de wekelijkse beurs werd gehouden. Op donderdagmorgen kwamen de boeren uit de Noordoostpolder hier naar toe om hun producten te verkopen. De voorstelling op het tweede raam verwees naar de schouwburg. Links boven was een dansvoorstelling met publiek verbeeld en daaronder mensen die een expositie bezoeken. De muziekinstrumenten rechts boven verwezen naar een concert en daaronder werd een toneelscène uitgebeeld. Op het laatste bovenlicht was de bedrijvigheid op het nieuwe land te zien.

Jarenlang was het multifunctionele complex het kloppend hart van de Noordoostpolder. Toen de schouwburg, bioscoop en beurszaal in 1995 als zelfstandige organisaties verder gingen werd het gebouw grondig gerenoveerd. In de beurszaal werd een verlaagd plafond aangebracht. Door plaatsing van toiletten en een bar ging een kwart van de beurszaal verloren. De rest van de zaal is tegenwoordig in gebruik als foyer en voor feesten, presentaties, tentoonstellingen en beurzen. Daarnaast werd er een nieuwe ronde entreehal van glas gebouwd. Tijdens de verbouwing verdwenen de bijzonder glaskunstwerken uit de wederopbouwperiode op twee na. Het raam naast de ingang van de schouwburg (foto 1) en een bovenlicht uit de muur tussen de beurszaal en de foyer (foto 6) zijn van de sloophamer gered. Deze twee ramen hangen tegenwoordig in het Muzisch Centrum aan het Harmen Visserplein, sinds juni 2016 Cultuurbedrijf NOP en sinds 2023 weer Muzisch Centrum.

Met dank aan Meinke Horn voor het toesturen van informatie en beeldmateriaal. Zwart-wit foto's: Jan Versnel; kleurenfoto: Hennie Smit.

Kunstenaar