Gevelreliëf Deel 21

Plaats: Emmeloord

Locatie: Deel 21

Kunstenaar: Dick Zwier

Materiaal: cementmortel

Jaar: 1956

Beschrijving:

In veel publieke gebouwen uit de wederopbouw zijn bijzondere kunstwerken verwerkt. Denk aan de sgraffito's aan het gebouw van de Nederlandse Algemene Keuringsdienst (NAK) aan De Deel in Emmeloord. Tussen 1956 en 1958 werden aan De Deel 21 en Deel 22 door aannemer Fokkens twee kantoorgebouwen voor landbouworganisaties gebouwd in een functionalistische stijl naar een ontwerp van het Arnhemse architectenbureau Corn. Nap en C.J.P. van Ede. De in betonskeletbouw opgetrokken tweelaagse gebouwen zijn in opdracht van de NAK en het Coöperatieve Landbouwhuis gebouwd. De eenvoudige bouwvolumes, die in lengte verschilden, waren vrijwel identiek aan elkaar. Het gebouw van de NAK, dat 32,5 m lang was, 10,40 m breed en 10 m hoog, had in tegenstelling tot het Coöperatieve Landbouwhuis (Deel 22) aan de noordzijde enige ramen omdat men voor het onderzoek naar kiemkracht, vochtgehalte en andere waardebepalende eigenschappen 'noorderlicht' nodig had. In het oorspronkelijke plan zou dwars achter deze gebouwen, aan de zijde van de Koningin Julianastraat, een identiek pand gebouwd worden dat verbonden was met het Coöperatieve Landbouwhuis, maar dat is nooit gerealiseerd. 

In 1951 werd bepaald dat bij nieuwe publiekelijke gebouwen 1,5% van de bouwsom aan kunst besteed kon worden. In de keuze van de kunstenaars kwamen vooral de leden van de Vereniging van beoefenaars van de Monumentale Kunsten (VbMK) aan bod. De vakorganisatie voor wandschilders bestond uit kunstenaars die in de eerste plaats ‘vakbekwaam’ waren en die de ballotage doorstaan hadden. De in oktober 1952 opgerichtte VbMK bracht opdrachtgevers en kunstenaars met elkaar in contact. Dick Zwier werd benaderd voor de kunstwerken aan het gebouw van de NAK.

De wederopbouwkunst zegt dikwijls iets over de functie van het gebouw. De NAK is een organisatie die in opdracht van het ministerie van Economische Zaken zaaizaad en pootgoed keurt. Dick Zwier koos voor een gevelreliëf in de sgraffitotechniek die deed denken aan het gewas dat de NAK oogsten. Als inspiratie dienden natuurlijk gegroeide, vloeiende vormen, planten, korenvelden, een wolkenlucht, de zon en de wind. Aan de lange zijde van het NAKgebouw kwamen aan beide zijden acht sgraffito's. De sgraffitotechniek is in de naoorlogse periode erg populair in Nederland omdat het binnen het technische materiaalaanbod relatief de goedkoopste kunsttoepassing was voor grotere formaten. De uitvoering van een sgraffito vergde weinig tijd en was dus relatief goedkoop. Voor deze sgraffito's heeft de stukadoor in snel tempo 3 gekleurde lagen cementmortel over elkaar heen aangebracht in de kleuren zwart, grijs en wit. Voordat de lagen pleisterwerk te hard waren, werd een tekening aangebracht die vervolgens uit de verschillende lagen werd geschraapt. Al naar gelang het niveau waarop werd weggekrabt, kwamen de verschillende kleuren van de cementmortel te voorschijn. Door deze 'lagentechniek' ontstonden reliëfs in drie kleuren waarin sterk geabstraheerde figuren herkenbaar zijn. Voor een goede sgraffito is de samenwerking tussen kunstenaar en stukadoor een vereiste.

Het kantoorgebouw annex laboratorium van de NAK werd op 21 oktober 1957 officieel geopend door de minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, dr. S.L. Mansholt. Tijdens de plechtigheid droeg de voorzitter van de personeelsvereniging namens het personeel een decoratieve sgraffito van Dick Zwier in de hal van het gebouw symbolisch over. De uitbreiding van de laboratoriumwerkzaamheden leidde ertoe dat de NAK het gebouw aan De Deel in 1977 verliet en verhuisde naar een nieuwe locatie aan de Randweg 14. In augustus 2009 is het voormalig pand van de NAK, waar later het Landbouwhuis en de VVV in gevestigd waren, met de grond gelijk gemaakt. Met het gebouw verdween weer een voorbeeld van de synthese tussen architectuur en beeldende kunst uit het straatbeeld van Emmeloord, die zo kenmerkend was voor de wederopbouwperiode. In de Flevopost van 5 augustus 2009 stond te lezen dat de gemeente Noordoostpolder besloten had één sgraffitopaneel te behouden. Het kunstwerk zou mettertijd een passende plaats in het nieuwe centrum krijgen, maar dat is tot op heden nog niet gebeurd. Op de plek van het voormalig NAK gebouw is in 2019-2020 het appartementencomplex AanDeel verrezen.

Kunstenaar