Kerkruïne

Kerkruïne
Kerkruïne Kerkruïne Kerkruïne Kerkruïne Kerkruïne Kerkruïne

Plaats: Schokland

Locatie: Ruïnepad, Zuidpunt

Maker:

materiaal: baksteen

Jaar: 1300 - 1500


Beschrijving:

Op de zuidpunt van Schokland vinden we de middeleeuwse kerkruïne van de Oude Kerk van Ens, het oudste zichtbare bewijs van bewoning op Schokland. De kerk is in verschillende fasen tussen 1300 en 1600 gebouwd. In vroegere tijden heeft 700 m zuidwestelijker van Zuidpunt een kerkje in het buurtschap Enedseae gestaan dat vermoedelijk in de 14e eeuw grotendeels is overgebracht naar de huidige zuidpunt. Uit onderzoek, dat in 1940 startte, blijkt dat als eerste een klein koor met daarachter een geïmproviseerd kort schip is neergezet. Oudere, 32 cm lange, kloostermoppen in de fundering wijzen erop dat het kerkje van elders is overgeplaatst. Daarna begon men te bouwen aan een zeer grote toren. Deze werd echter breder dan de kerk en het project werd afgeblazen. Later is een passende toren tegen de kerk aangezet. Toen het zaalkerkje te klein werd heeft men er een grotere kerk omheen gebouwd, terwijl de dienst gewoon doorgang vond. Deze kerk had een hoog koor, een lager schip en een toren met een plat dak. Het verhaal gaat dat tot begin 17e eeuw bij duisternis en mist seinvuren op de toren werden ontstoken om schippers en vissers veilig de haven in te loodsen.

In de 16e eeuw leidde de reformatie tot scheuring van de rooms-katholieke kerk. Op de eilanden Ens en Emmeloord was aanvankelijk weinig van de hervormingen te merken. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) vochten de watergeuzen aan de zijde van de opstandelingen tegen Spanje. Zij hielden regelmatig roof- en plundertochten om de katholieken het leven zo zuur mogelijk te maken. In 1572 voerden zij een eerste aanval op Vollenhove uit, waarbij naast kerkschatten ook pastoor Johan Vuyst en zijn kapelaan werden meegenomen. Op de terugtocht plunderden de watergeuzen de kerk op Emmeloord en namen de luidklok mee, die in 1495 gegoten was door Geert van Wou. Vier jaar later, in 1576, ging pastoor Simon Janszoon van Ens over tot het calvinisme. Vanaf die tijd bezochten de protestanten (30% van de bevolking) de middeleeuwse kerk op de zuidpunt van het eiland, die tot 1717 als gebedshuis in gebruik is geweest. In 1621 wordt vermeld, dat de zee de kerk van Ens hoe langer hoe meer nadert; men besluit de kerk te versterken. Toen men de kerk op Zuidpunt uiteindelijk prijs moest geven is er een nieuw houten kerkje gebouwd op de hogere Middelbuurt. In het doopboek staat op het jaar 1717 aangetekend: "10 Aug. is alhier voor de eerste maal naast mijn huis in de nieuwe kerk gepredikt". 

De kerk van Ens op de Zuidpunt, waarschijnlijk getekend door Jacobus Stellingwerf (1667 - 1727)

De kerk van Ens op de Zuidpunt, waarschijnlijk getekend door Jacobus Stellingwerf (1667 - 1727)

De kerk op Zuidpunt werd niet gesloopt en bleef tot in de 19e eeuw als kerkhof in gebruik. Rond 1820 werd het vervallen kerkgebouw afgebroken. Het kerkhof trok halverwege de 20e eeuw de aandacht van archeologen en volkenkundigen. In 1940 werden de stoffelijke resten opgegraven voor wetenschappelijk onderzoek. Verondersteld werd dat de oude raskenmerken nog herkenbaar moesten zijn omdat eilandbewoners door hun isolement meestal onvermengd bleven. Het onderzoek heeft echter geen nieuwe inzichten opgeleverd.

In 2002 is de ruïne van de kerk gerestaureerd. Als uitgangspunt voor de restauratie is gekozen voor conservering en niet voor reconstructie. De kerk was in de afgelopen 150 jaar ‘verworden’ tot een ruïne, maar zelfs de fundamenten dreigden uiteen te vallen. De afdekplaten die over de contouren van de kerk neergelegd waren, bespoedigde het verval. De betonplaten zijn voorzichtig weggehaald en de fundering is in oude stijl gerestaureerd. Tijdens de restauratie zijn nieuwe grafkelders in de kerk geplaatst. De opgegraven beenderen zijn, in het voorjaar van 2003, in het hart van de kerk herbegraven. Als herinnering werd een gedenksteen onthuld.

Het rivierduin, in de ondergrond van de Zuidpunt, hoort bij het oerstroomdal van de IJssel. Vanwege de oudheidkundige- en kunsthistorische waarde is de terp Zuidpunt met de gerestaureerde kerkfundering in 1980 ingeschreven in het Rijksmonumentenregister.