Veenderijschuit OB51

Plaats: Lelystad

Locatie: Oostranddreef

Maker:

materiaal: eikenhout

Jaar: 17e eeuw

Beschrijving:

Bij drainagewerkzaamheden aan de Oostranddreef in 1966 stuitte men op kavel OB51 op scheepsresten. Na de melding vond een verkenning plaats waarbij een lang, smal en klein scheepje werd aangetroffen. Het schip werd in 1972 opgegraven. In driemaandelijksbericht betreffende de Zuiderzeewerken jaargang 53, 2e kwartaal 1972 schreef Gerrit van der Heide: "Een klein scheepswrak op kavel B51, dat vermoedelijk in de 17de/18de eeuw (laatste van de ZU-III fase, begin ZU-II) is vergaan werd opgegraven, Het wrak wordt getekend en tevens opgenomen langs stereo-fotogrammatrische weg door de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat". Deze methode houdt in dat met twee met elkaar verbonden camera's, ofwel met onafhankelijk van elkaar werkende camera's, opnamen worden gemaakt, nadat een aantal meetherkenningspunten op het wrak zijn uitgezet. Wanneer de opnamen zijn ontwikkeld en afgedrukt, kunnen de foto's onder een speciale apparatuur worden afgelezen. Tijdens dit volgen van lijnen van de constructies, die op de foto's zichtbaar zijn, worden de daardoor gevolgde gegevens op een ponsband overgenomen. Deze band kan vervolgens dienen om het tekenapparaat de tekening te laten vervaardigen. Deze methode heeft goede mogelijkheden voor zeer accurate weergave, mits voldoende duidelijk is wat op de tekening moet worden vastgelegd. De schaal voor de tekening kan willekeurig worden gekozen. Ook overlange en dwarse doorsneden kunnen zo goed worden gemaakt, dat uit deze tekeningen nadien ook lijntekeningen van het opgenomen wrak kunnen worden gemaakt, als dat wenselijk wordt geacht voor een betere bouwkundige benadering. Deze methode biedt de mogelijkheid tot sterke werk- en tijdsbesparing. Tekst overgenomen uit: Graven naar het verleden.

De opgraving, die volgens de aangepaste kwadrantenmethode werd uitgevoerd, wees uit dat het om een platboomde werkschuit ging die moest worden voortgeduwd met een boom. Er was geen roer. Het is een breed open, eenvoudig gebouwd, vaartuig met een platte, karveel gebouwde bodem zonder kiel en overnaads gebouwde zijden. De schuit, die rechtstandig was afgezonken, was ongeveer 14,5 meter lang, 3,00 meter breed en 0,66 meter diep en in drie compartimenten verdeeld door twee dwarsschotten. Het ruim tussen de voor- en achterplecht is 11 x 2,4 x 0,50 meter groot. Het schip was gebouwd van eikenhout. De planken en balken werden onderling verbonden door houten pennen en spijkers. Tijdens het onderzoek was in het vaartuig een 6 cm dikke laag veenresten gevonden tussen de inhouten, de balken op de bodem. Het was niet duidelijk of het ging om resten opgebaggerd veen of resten van turven. Op grond hiervan gingen de archeologen ervan uit dat het om een veenderijschuit gaat die in gebruik is geweest bij een veenderij of voor het transport van turf door vaarten of smalle kanalen. In de schuit is een schop met een korte eikenhouten steel aangetroffen, die waarschijnlijk gebruikt is om te hozen, of om de lading tussen de inhouten uit het vaartuig te scheppen. Verder zijn een testje, een grape (een kookpotje) en een aardewerken deksel gevonden.

Voor de verwarming van huizen en in de industrie werd turf gebruikt. Door een groeiende behoefte aan turf werd vanaf het begin van de 16e eeuw begonnen met natte turfwinning. Met een baggerbeugel werd het veen onder de waterspiegel weggebaggerd. Het baggeren van turf leidde tot enorm landverlies. Hierdoor ontstonden in korte tijd grotere en kleinere veenplassen die later een bedreiging vormden voor het omringende land.

Op basis van de verstoring in het bodemprofiel, kon worden vastgesteld dat het vaartuig aan het einde van de zeventiende eeuw is vergaan. Het turfschip is op de Zuiderzee, ongeveer 18 km ten noordwesten van Harderwijk, rechtstandig ten onder gegaan. Ten tijde van de ondergang stond op deze plek 3,10 m water.

In 1944 is in de Noordoostpolder bij het graven van de sloot tussen kavel NN14 en NN15 een identieke veenderijschuit aangetroffen.

Kijk ook op MaSS voor meer informatie.