Waterschip ZN74 [I] en ZN74 [II]

Plaats: Zeewolde

Locatie: Winkelweg

Maker:

materiaal: eikenhout

Jaar: 16e eeuw

Beschrijving:

Tijdens grondwerkzaamheden zijn in 1975 langs de Winkelweg op kavel NZ74 (tegenwoordig ZN74) twee scheepswrakken gevonden. Bij een verkenning op 29 oktober van dat jaar werden tijdens het afprikken met prikijzers twee zwerfstenen aangetroffen. Ter plaatse werd vastgesteld dat het twee vissersschepen betrof. Scheepswrakken worden altijd vernoemd naar de kavel waarop zij zijn aangetroffen. Als er meerdere scheepswrakken op één kavel gevonden zijn, worden romeinse cijfers toegevoegd. [I, II enz.]. Op 10 mei 1982 begon de opgraving door medewerkers van de sectie Oudheidkundig Bodemonderzoek van de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP). 

De beide schepen lagen hart-op-hart 12 m uit elkaar. Beide waren bewaard gebleven tot vlak onder het dekniveau. Dankzij de karakteristieke bun werd al snel vastgesteld dat het om waterschepen ging. Waterschepen waren de meest karakteristieke vaartuigen van de Zuiderzee. Het waterschip was een robuust, zwaar en scherp gebouwd schip, wat de vissers de mogelijkheid gaf om met sleepnetten te vissen. Het zeilschip had een gebogen voorsteven en een rechte achtersteven zodat de vissers vissers gemakkelijker met netten konden werken op het achterschip. Het had een vooroverstaande mast en voer zonder zijzwaarden. De vroegste types waterschepen werden overnaads gebouwd, maar vanaf het tweede kwart van de 16e eeuw werden deze schepen karveel gebouwd. Midscheeps had het waterschip een bun bestaande uit twee compartimenten die door een zogenaamde trog toegankelijk waren. De bun stond door middel van gaatjes in contact met het water buiten het schip, waardoor de vis levend bewaard en vervoerd kon worden. Vis was in de 14e eeuw een belangrijk volksvoedsel en de groei van Amsterdam in deze periode vroeg om meer en goedkope vis. De verzilting aan de Westwal nam in die 15e en 16e eeuw gelijdelijk toe, wat er weer voor zorgde dat er minder zoetwatervis te vangen was aan de Hollandse kusten. In deze situatie ontstond het waterschip.

In de 15e eeuw, maar vooral in de 16e eeuw gingen de Hollandse waterschippers in toenemende mate aan de Oostwal vissen. Vaak in konvooi en met meerdere schepen naast elkaar. De Overijsselse en Gelderse vissers hadden vele en langdurige conflicten met de Hollandse waterschippers. Hollanders visten op gronden waarop de vissers van de oostkust het exclusieve recht meenden te hebben. Daarbij gebruikten de Hollanders dan ook nog eens een kuil, een sleepnet dat zij in span achter twee boten door het water trokken. Deze voor de vissers van de oostkust ‘nieuwe’ methode maakte gebruik van fijnere mazen. Ze voeren voor de wind vanuit het zuidwesten tot kort onder de Overijsselse en Gelderse kust, vingen daar veel vis weg en vernielden netten en fuiken van de lokale vissers. De waterschepen ZN74 [I] en ZN74 [II] zijn mogelijk vergaan tijdens het slepen van een kuilnet. Het is denkbaar dat de twee vaartuigen zijn blijven haken achter de palen die door vissers aan de oostwal in de zeebodem waren geslagen, een methode die veelvuldig werd toegepast in de visserijoorlog.

Beide waterschepen zijn op een afstand van ongeveer 9 km ten noordwesten van Nijkerk afgezonken, op een plaats waar de voormalige Zuiderzee een diepte van 2,30 m had. Op grond van dendrochronologisch onderzoek is de kapdatum van het scheepshout van de ZN74 [I] vastgesteld op 1525-1526 n. Chr., dat van ZN74 [II] op 1525-1527. De bouwdatum van waterschip ZN74 [I] zal dicht in de buurt van de ZN74 [II] liggen, zo niet in hetzelfde jaar. Mogelijk gaat het om zusterschepen. De verstoring van het bodemprofiel geeft aan dat beide schepen in de Almere-fase zijn vergaan, rond 1570 n.Chr. 

De bun gaf bij waterschepen niet voldoende gewicht en dus had men ballast nodig om de stabiliteit te vergroten. In beide scheepswrakken zij grote hoeveelheden ballaststenen gevonden die na de opgraving, die duurde tot 13 juli, naar Schokland zijn gebracht waar ze verwerkt zijn in het 'Monument Waterschepen'. 

Kijk hier voor meer informatie over waterschip ZN74 [I] en hier voor ZN74 [II]

Bronnen: De constructie van twee waterschepen, gevonden op kavel NZ74; Boten, vistuig en maritieme activiteiten in en rond het Noordzeegebied; Een zestiende eeuws waterschip; Cultuurhistorische biografie Utrecht, Gelderland, Overijssel en Flevoland