Hervormde Kerk De Schakel

Plaats: Luttelgeest

Locatie: Lange Brink 49

Architect: F.B. Jantzen

materiaal: baksteen, dakpannen, glas

Jaar: 1956-1957

Beschrijving:

De plannen voor de Nederlands Hervormde kerk verliepen aanvankelijk moeizaam. In 1955 moest een nieuw ontwerp gemaakt worden. Op 9 juli 1956 was het dan zover, de eerste spade voor de bouw van de Nederlands Hervormde kerk De Schakel kon in de grond gestoken worden door ds. E.J.N. Kronenburg. De kerk met aangebouwde vergaderzaal werd gebouwd naar plannen van architect Fedinand B. Jantzen en werd op 19 december 1957 officieel in gebruik genomen. De Schakel was de vijfde definitieve Hervormde kerk in de Noordoostpolder. De namen die aan Hervormde kerken gegeven worden zijn gerelateerd aan passages uit de bijbel. De naam van dit kerkgebouw geeft aan dat Jezus Christus 'De Schakel' tussen de mens en God is. Het kerkgebouw, dat een duidelijke representant is van de wederopbouwarchitectuur, kreeg een prominente plaatsing in Luttegeest en vormt de afsluiting van de centraal gelegen groene brink. De kerkzaal en het jeugdhonk omsluiten een binnenhoek van het langgerekte plein. Het naar de veldzijde aflopend lessenaarsdak vergroot het afgesloten gevoel. Door de hoge gevel en het lessenaarsdak toont de kerk zich als grootste gebouw in het dorp.

De modernistisch vormgegeven kerk heeft een L-vormige plattegrond. De muren zijn opgetrokken van geelgrijze baksteen in halfsteensverband. Tegen één van de hoeken staat een opengewerkte toren waarin 3 klokken boven elkaar hangen. De nok van de 16 m hoge toren wordt bekroond door een liggend Grieks kruis, een kruis waarbij de lengtebalk en de dwarsbalk even lang zijn en de lijnen elkaar precies in het midden kruisen. Het kruis staat voor de Griekse letter Χ (chi), de eerste letter van het woord Christus (ΧΡΙΣΤΟΣ). Het Grieks kruis verwijst naar Pasen, het lijden, het sterven van Jezus en zijn opstanding daarna. De bouw van de toren is niet door de overheid bekostigd maar werd door het kerkgenootschap zelf gefinancierd. Een andere hoek wordt bekroond door een gebeeldhouwde vlam die verwijst naar het Pinkstervuur. In het tweede hoofdstuk van de Handelingen van de Apostelen (Hand. 2:1-4) staat beschreven wat er op Pinkstermorgen gebeurde: "Toen de Pinksterdag aanbrak, waren ze allemaal bij elkaar. Plotseling kwam er uit de hemel een geluid alsof er een hevige wind opstak, en het huis waar ze zaten, werd er helemaal vol van. Er verschenen hun vurige tongen die zich verspreidden en zich op ieder van hen neerzetten. Ze werden allemaal vervuld van de heilige Geest en begonnen te spreken in vreemde klanken, zoals de Geest hun ingaf". De Heilige Geest wordt doorgaans gesymboliseerd in de vorm van een duif of zoals hier een vuurvlam.

De glas-in-loodramen in het kerkgebouw zijn ontworpen door de kunstenaar Berend Hendriks (1918-1997). De negen, 1 x 6 meter grote gebrandschilderde ramen aan de westkant van de kerkzaal verbeelden het verhaal van de drie jonge mannen in de vurige oven dat beschreven staat in Daniël 3:6. "Tijdens de Babylonische ballingschap wordt ook van de Joden gevraagd de heerser Nebukadnezar te vereren. Drie mannen weigeren. Ze worden bij wijze van straf in een brandende oven gegooid, waar ze op miraculeuze wijze levend uit komen". In de glas-in-loodvoorstelling 'de Jongelingen in de vurige oven' worden de drie mannen omgeven door vurige vlammen. Zij heffen hun handen op naar Christus, zichtbaar met hoofd en doorboorde handen op de kruisbalk. Opmerkelijk is dat Hendriks het beeld van de gekruisigde Christus tussen de jongelingen heeft geplaatst. De doorboorde hand heeft de kunstenaar hier gebruikt als teken van het lijden van Christus. Rechts zien we de wachters die door het vuur worden verzwolgen. Het vuur is afgebeeld door middel van vlammen die in rechte lijnen of iets versmald naar boven gaan en aan de top in gebogen bosjes vlammende punten uitwaaieren. De figuren van de jongelingen en de wachters zijn in geabstraheerde vormen weergegeven, waarbij het geometrische element overheerst. In de aandachtswand, naast de kansel, is een glas-in-loodraam van 3 m hoog en 60 cm breed gemaakt waarin tussen de geometrische vormen de woorden van Mattheus 18:20 worden aangehaald; "Waar twee of drie in Mijn Naam, daar ben ik in het midden". Door de omvang van de ramen en de kleurwerking heeft het licht een bijzondere invloed op de sfeer in de kerkzaal en de beleving van de ruimte. Bron: Beeldende kunst van Berend Hendriks in Nederlandse kerken. 

Het mechanisch sleepladen-orgel met 6 registers (stemmen) werd in 1957 door de firma Gebr. Van Vulpen uit Utrecht gebouwd. Als adviseur namens de Orgelcommissie van de Nederlandse Hervormde Kerk trad Lambert Erné (1915-1971) op, die het kleine orgel met een bespeling op 19 december 1957 in gebruik nam. De orgelkas is ontworpen door Jos van Vulpen. De Gebr. van Vulpen bouwde orgels volgens neo-barokke principes die tot het eind van de jaren 1960 richtgevend waren in de Nederlandse orgelbouw. Met toepassing van de elementen uit de bloeitijd van de orgelbouw wilde men een nieuw, eigentijds orgeltype realiseren. Het naoorlogse neo-barokorgel was een reactie op de grondtonige en vaak kwalitatief inferieure fabrieksinstrumenten uit de eerste helft van de 20e eeuw. Het neo-barokorgel bracht een herwaardering van de ambachtelijke bouwwijze teweeg. Het orgel is een blaasinstrument dat door middel van een klavier of manuaal bespeeld wordt. De toetsen van het manuaal en het pedaal zijn via de zogenaamde speelmechaniek, een combinatie van latjes, scharniertjes en hefboompjes, verbonden met kleppen in de windlade. Elke toets is in principe met één klep verbonden. Door een toets in te drukken gaat die klep open en komt de wind in de pijp waardoor deze gaat klinken. Het Van Vulpen-orgel heeft één manuaal en een aangehangen pedaal. Een pedaal kan een zelfstandig werk zijn, dan heeft het voetklavier een eigen windlade met eigen registers. Maar een pedaal kan ook aangehangen zijn zoals hier het geval is. Een aangehangen pedaal is een permanente koppeling die het pedaalklavier aan het manuaalklavier verbindt. Als de organist de pedaaltoetsen met zijn voeten beroert, worden de toetsen van het manuaal ingedrukt. Kijk hier voor foto's en de dispositie, de opsomming van de registers die in het orgel aanwezig zijn..

Sedert 1994 is De Schakel in gebruik als PKN-kerk.

Architect

Ferdinand Bernardus Jantzen werd op 29 juni 1895 in Amsterdam geboren. Hij volgde de in zijn tijd gebruikelijke combinatie van een opleiding met praktijkwerk op architectenbureaus. Na een vooropleiding op de ambachtsschool Concordia Internos in Amsterdam volgde hij avondonderwijs aan de Teekenschool voor Kunstambachten en de Hendrick de Keyserschool. Als opzichter en tekenaar op de architectenbureaus van Posthumus-Meyes en Ed. Cuypers begon F.B. Jantzen zijn loopbaan. Op de bureaus van H.A.J. en Jan Baanders en A.D.N. van Gendt was hij werkzaam als adjunct-architect. In 1922, twee jaar nadat hij afstudeerde aan de Academie voor Bouwkunst in Amsterdam, besloot hij als zelfstandig architect aan de slag te gaan.