St. Jozefkerk
Plaats: Luttelgeest
Locatie: Kerkstraat 1-3
Maker: A. Kranendonk, A en H. Thunnissen
materiaal: diverse bouwmaterialen
Jaar: 1956
Beschrijving:
Op 13 juni 1955 begon bouwbedrijf Mokveld uit Hilversum met de bouw van de Rooms-Katholieke St. Jozefkerk, voor een aangenomen som van ƒ 232.965,-. De eerstesteenlegging bij de bouw van een nieuwe rooms-katholieke kerk is een ceremoniële handeling. Zij bestaat uit de zegening van de bouwplaats, het plaatsen van een houten kruis op de plaats waar het altaar komt te staan en de zegening en plaatsing van de 'eerste steen', die vaak niet fysiek de allereerste steen van het fundament is, maar later op een iets hogere en betere zichtbare plek werd ingemetseld. Op 6 november 1955 werd in de muur van het priesterkoor van de St. Jozefkerk de 'eerste steen' aangebracht door mgr. Theodorus (Daan) Huurdeman (1878-1958), vicaris-generaal van het aartsbisdom Utrecht. Een vicaris-generaal is de functionaris die een residerende bisschop bijstaat in de dagelijkse uitoefening van zijn ambt in diens bisdom. Hij is de persoonlijke plaatsvervanger van de bisschop en heeft de dagelijkse leiding over het bestuursapparaat van het bisdom. Na het overlijden van kardinaal Johannes (Jan) de Jong op 8 september 1955 was de bisschoppelijke zetel van het bisdom Utrecht vacant.
In de holle 'eerste steen' werd een loden koker geplaatst met daarin een in het Latijn gestelde oorkonde. De vertaling van de tekst luidt: "In de Naam van De Allerheiligste en onverdeelde Drievuldigheid, de Vader en de Zoon en de H. Geest. AMEN. De lezer heil, In het negentienhonderdvijfenvijftigste jaar van onze Verlossing, terwijl paus PIUS XII de zetel van de H. Petrus bezet, Koningin JULIANA in vrede regeert over deze Nederlandse gewesten, en BERNARDUS JOHANNES ALFRINK als Apostolisch Administrator met wijsheid het Aartsbisdom Utrecht bestuurt, waarvan de Bisschopszetel door de dood van JOHANNES kardinaal DE JONG vacant is, is er een begin gemaakt met de bouw van deze kerk onder de titel en aanroeping van St.Joseph, tot meerdere eer van God en tot heil der zielen. Het werk werd opgedragen door pastoor A.Th.W. Weijs en de kerkmeesters A.F. Weevers, L.F.J. van Woerkom en M.C. de Regt. De bouw van dit werk, dat ontworpen is door architect A. van Kranendonk, heeft H. Mokveld uit Hilversum aangenomen. Deze steen werd met plechtig ceremonieel gelegd door Mgr. Theod. Huurdeman, Protonotarius Apostolicus in hetzelfde jaar op de zesde van de maand november in tegenwoordigheid van F.B. Koopmans, pastoor te Kraggenburg, A. Grimmelikhuizen, pastoor te Vollenhove, Th.M. Morselt, pastoor te Emmeloord, F.A. Gilsing, pastoor te Ens, Th.G. ten Hagen, pastoor te Creil-Rutten, A.H.W. Weijs, kapelaan te Raalte, van de aannemer van dit werk en van een grote menigte parochianen. Moge dit werk gezegend en voorspoedig verlopen. Ter bevestiging van het bovengenoemde hebben de getuigen van deze plechtigheid dezelfde dag dit stuk met hun naam ondertekend". De oorkonde was getekend door de dertien, in de oorkonde genoemde personen.
Op 12 juni 1956 werd de St. Jozefkerk ingewijd door Mgr. Pieter Antoon Nierman (1901-1976), de bisschop van Groningen. Het was de eerste keer in de geschiedenis dat een Groningse bisschop een kerk in de Noordoostpolder consecreerde. In mei 1956 werd het Aartsbisdom Utrecht verdeeld in twee bisdommen, te weten Utrecht en Groningen. Sinds de herindeling resorteerde Noordoostpolder onder het bisdom Groningen. Mgr. Nierman, die op 11 mei 1956 tot bisschop van Groningen gewijd was, werd geassisteerd door de troondiakens, pastoor ten Hagen van Creil-Rutten en pastoor Th. M. Morselt van Emmeloord. Verdere assistentie werd verleend door de pastoors F.J.B. Koopmans van Kraggenburg en F.A. Gilsing van Ens en enkele fraters Norbertijnen van de Essenburgh op de Veluwe. Cantores (voorzangers) waren pastoor A. Grimmelikhuizen van Vollenhove en kapelaan G.J.M. Budde uit Emmeloord. Het Overijsselsch dagblad van 13 juni 1956 beschrijft de consecratie als volgt: "[…] Drie maal trok de bisschop met zijn troondiakens en assistenten rond het kerkgebouw en driemaal maakte de bisschop met zijn staf een kruis tegen de drempel tegelijk de woorden uitsprekend: 'Ziet het teken des kruises; dat alle boze machten vluchten'. Daarna werden de hoofddeuren geopend en de bisschop zei: 'Vrede zij aan dit huis'. Toen trokken bisschop en geestelijkheid de kerk binnen. De gelovigen nog niet. Na de wijding van het gebouw, waarin nog geen banken waren aangebracht, volgde de wijding van het altaar, waaronder het overbrengen van de relieken, de zegeningen van de kerkmuren van binnen en besprenkeling van de kerkvloer. Toen de priesters de draagbaar met relieken hadden opgenomen, trok men processiegewijs het kerkgebouw weer binnen. Langzamerhand vulde zich nu de kerk ook met gelovigen, terwijl de plechtigheden voortgang vonden. Zij volgden de zegeningen van het altaargraf en de verdere wijding van het altaar, de zalving van de kerkmuren, waarna de kandelaars boven de twaalf kruisjes gesierd werden met een krans van dennengroen. Zo gingen deze bijzondere plechtige ogenblikken voort, ogenblikken die in het leven van de leek zeldzaam zijn. De benodigdheden voor de altaardienst werden tenslotte nog gewijd […]". Middenin het altaar bevindt zich een grafruimte. Hierin zijn tijdens de wijdingsplechtigheid de relikwieën van de H.H. Vincentius en Valentinus geplaatst.
De kerk werd gewijd aan St. Jozef. Hij was een timmerman, afstammeling van David die in Nazareth woonde. Hij was de pleegvader, voedstervader, van Jezus. St. Jozef is in 1870 door Paus Pius IX uitgeroepen tot beschermer van de Kerk. In 1944 werd in Marknesse een houten noodkerk ingewijd. Voor deze noodkerk werden bij beeldhouwer Piet Jungblut (1909-1988) in Bilthoven twee natuurstenen beelden aangeschaft, een Maria- en een Jozefbeeld. Destijds wist men nog niet dat de noodkerk vervangen zou worden door een Jozefkerk in Luttelgeest en een Mariakerk in Marknesse. Na de inwijding van de St. Jozefkerk werd het Jozefbeeld in de kerkzaal geplaatst rechts naast het altaar.
Een luidklok is een klok die heen en weer schommelend aan een as door een heen en weer zwaaiende klepel wordt aangeslagen. De klok kan opgehangen worden aan een rechte as of aan een krukas, een luidas in de vorm van een omgekeerde U. Het allerbelangrijkste van de keuze van de as is de toren. Als de klok gaat luiden komen er nogal wat krachten vrij. Bij een rechte as zit het draaipunt boven de klok en bij een krukas zit het draaipunt halverwege de klok, waardoor de krachten bij een rechte as groter zijn dan bij een krukas. De krachten bij een rechte as zijn ongeveer 4x groter dan het gewicht van de klok zelf. Bij de klok in de Sint Jozefkerk, die ca. 500 kg weegt, zou dat betekenen dat de toren bij elke BIM en elke BAM een klap van 2000 kg zou krijgen. Om de grote kracht tijdens het luiden op te kunnen vangen werd de klok aan een krukas opgehangen die met behulp van het klokkenwiel in beweging gebracht werd. Een klok, die aan een krukas hangt, maakt tijdens het luiden een minder grote zwaaibeweging, wat meer weg heeft van kantelen dan van heen en weer zwaaien. Bij luiden aan een krukas komt de klepel in de klok nauwelijks in beweging, de klok slaat de klepel aan. De klok van de St. Jozefkerk deed niet alleen dienst als luidklok maar ook als slagklok. Vanuit een uurwerk werden dag en nacht de volle en halve uren geteld met een hamer, die aan de buitenkant van de klok zat. Bekijk hier een filmpje waarop het luiden van de klok te zien is.
Het gebouw van de St. Jozefkerk is op de monumentenlijst van de gemeente Noordoostpolder geplaatst. Het kerkgebouw is in cultuurhistorisch opzicht van belang vanwege de oorspronkelijke functie en als een bijzondere uitdrukking van het geestelijk leven in de Noordoostpolder. Het gebouw is van architectuurhistorisch belang vanwege de eenvoudige, maar afgewogen vormgeving van in- en exterieur en de samenhang ertussen. De kerk heeft stedenbouwkundige en ensemblewaarde vanwege de situering en als essentieel en beeldbepalend onderdeel van de dorpsbebouwing. Het gebouw is tevens van waarde vanwege de herkenbaarheid en de gaafheid van in- en exterieur. Bron: Overzicht gemeentelijke monumenten 2013. Kijk hier op blz. 50 voor de omschrijving van het monument.
De Rooms-katholieke St. Jozefkerk is in 2014 gesloten. Op 23 november werd de laatste dienst gehouden. Na de sluiting van de kerk is het St. Jozefbeeld in de O.L.V. Sterre der Zee kerk geplaatst. De St. Jozefkerk werd op 1 mei 2019 voor € 199.000,- verkocht aan de gemeente Noordoostpolder. De koop werd goedgekeurd door de Raad voor Economische Aangelegenheden, het Kathedraal Kapittel in Groningen en de Priesterraad vanwege de ‘onttrekking aan de Eredienst’. Bij de koop was een klein deel van de inventaris inbegrepen zoals het in 1956 door Valck & Van Kouteren uit Rotterdam gebouwde orgel met drie klimmende pijpvelden boven houten kas, de verlichtingsarmaturen en het gordijn bij de doopkapel. Na plannen voor onder meer een crematorium en woningbouw is het kerkgebouw in 2022 aanvankelijk verkocht aan projectontwikkelaar Mateboer, maar die heeft het inmiddels overgedragen aan OVT Ontwikkeling. In samenwerking met KHV Architecten wordt het kerkgebouw getransformeerd tot een complex met 6 woningen en een B&B in de toren.
Projectontwikkelaar Materboer schonk de luidklok aan het dorp. Op 18 juli 2023 is de klok uit de kerk gehaald nadat hij op ruim 20 m hoogte uit het mechanisme ontmanteld was. De klok is op 2 december 2023 opgehangen in de in het najaar van 2023 gebouwde klokkenstoel op de algemene begraafplaats in Luttelgeest.
Kijk hier voor meer informatie over het voormalige kerkgebouw. Hier kunt u de dispositie van het Valckx & Van Kouteren-orgel vinden.