Rise

Plaats: Almere

Locatie: Bos der Onverzettelijken

Kunstenaar: Laura O'Niell

Materiaal: brons en metaal

Jaar: 2021

Beschrijving:

In 2008 werd in het Markermeer, noordwestelijk van het gemaal De Blocq van Kuffeler, een vliegtuigwrak gevonden, van wat later bleek de Short Stirling BK716 die op 30 maart 1943 in het IJsselmeer neerstortte. Ter gelegenheid van 75 jaar bevrijding heeft de gemeente Almere in het najaar van 2020 in samenwerking met de ministeries van Defensie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, aannemer Leemans Speciaalwerken en de provincie Flevoland het vliegtuigwrak uit het Markermeer geborgen. De gemeente besloot in 2019 om ter nagedachtenis van de zeven omgekomen bemanningsleden van de BK716 een monument op het Herdenkingsveld in het Bos der Onverzettelijken te plaatsen. Aan het eind van dat jaar werd daarom een oproep gedaan aan kunstenaars om met ideeën te komen. Op 6 juli 2020 werd bekend dat de kunstenares Laura O'Niell een kunstwerk mocht maken. De jury, die bestond uit de wethouder Openbare ruimte, Kunst & Cultuur en Stadsvernieuwing, een bestuurslid van Bos der Onverzettelijken, een inhoudelijk deskundige van de gemeente Almere en twee jongeren, vond O’Neills ontwerp bijzonder omdat het de bemanning in beeld brengt. Het kunstwerk laat de kwetsbaarheid zien, dat het niet slechts een piloot is, maar een echt persoon. Een jonge man. Dat persoonlijke aspect wordt volgens de jury echt benadrukt in het kunstwerk en geeft zo de bemanningsleden van de Short Stirling een gezicht. 

De Britse kunstenares Laura O'Neill is woonachtig in Almere Poort en wist van de gevonden Short Stirling. "Ik heb daarom niet geaarzeld toen de gemeente kunstenaars uitnodigde een ontwerp in te sturen". O’Neill werd geraakt door het besef dat de vliegers zo jong waren toen ze in de oorlog vochten. In haar motivatie voor het kunstwerk vertelde ze dat het verhaal van de Short Stirling haar meteen deed denken aan haar grootvader. Als Engelsman vocht hij mee tijdens de Tweede Wereldoorlog als militair in onder meer Birma, het huidige Myanmar. Haar oma zat tijdens de oorlog bij de Engelse landmacht. Hun verhalen heeft zij meegekregen. De kunstenares weet welke impact een oorlog op mensen heeft. Met het kunstwerk 'Rise', oftewel 'Opstaan', wil Laura O'Neill eer doen aan de inzet van de vliegers tijdens de oorlog en hun opoffering.

Het kunstwerk bestaat uit een wrakdeel waarop een manshoog beeld van een Britse piloot zit. Aan zijn kleding is hij herkenbaar als vlieger uit de Tweede Wereldoorlog. "Hij staat symbool voor alle zeven mannen samen" vertelde kunstenares Laura O'Neill. "Ik wilde er niet een van de mannen uitlichten. Ik koos dus voor een man die in de leeftijdsgroep valt. Ik hoop dat hij hen goed vertegenwoordigt." Als opdracht had O'Niell van de gemeente meegekregen dat ze voor het monument een onderdeel van het vliegtuig moest gebruiken. Zij koos voor een onderdeel uit het motorblok. De gemeente Almere heeft het gebruik hiervan vastgelegd in een bruikleenovereenkomst met Defensie. Voor het beeld maakte O'Neill een afgietsel, ook wel lifecast genoemd, van een Nederlandse jongeman van dezelfde leeftijd als de bemanning van het toestel. Hij droeg een RAF uniform uit de Tweede Wereldoorlog, compleet met leren jack en laarzen. Van het afgietsel is een siliconen mal gemaakt, het negatief van het kunstwerk, dat gebruikt is om het bronzen beeld te gieten. Het hoofd van de piloot modelleerde O'Neill naar haar eigen 19-jarige neef. 

Het kunstwerk werd op 28 april 2021 bij Bronsgieterij Stijlaart in Tiel in onderdelen gegoten. De onderdelen zijn naderhand aan elkaar gezet. Vervolgens begon het ciseleren, het afwerken en bewerken van het brons. Allereerst werd de ‘giethuid’ verwijderd. De giethuid is een doffe korrelige laag aan de buitenkant van het kunstwerk, die ontstond doordat het vloeibare brons tijdens het gieten een chemische verbinding aanging met de gipsen mal. De giethuid werd weggeborsteld of gepolijst met een staalborstel of een slijptol. Het uiteindelijke ciseleren is het fijn bewerken van het kunstwerk totdat het zijn uiteindelijke vorm gekregen heeft. Als laatste handeling is het kunstwerk gepatineerd waardoor het een mooie bruine kleur heeft gekregen. 

In het Bos der Onverzettelijken is door de gemeente ter herinnering aan de bemanningsleden een speciale plek gecreëerd. Daar is het kunstwerk 'Rise' op een metalen bodemplaat van 4 x 4 m geplaatst, hetzelfde materiaal als de aanwijsborden in de rest van het bos. De plaat is aan vier zijden voorzien van inscripties. Zo zijn o.a. de namen en leeftijden van de bemanningsleden vermeld. Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet onthulde het monument tijdens een herdenkingsceremonie ter nagedachtenis voor de omgekomen bemanningsleden van de Short Stirling BK716 op 12 oktober 2021 in het bijzijn van nabestaanden. Commissaris van de Koning Leen Verbeek zei tijdens de plechtigheid dat de berging van de Short Stirling uitgevoerd was om de bemanning te eren. "Zij zijn een symbool voor de vele anderen die met hen gestorven zijn, in dit gevecht voor vrijheid. Het dient ook als een middel om het verhaal levend te houden, opdat we nooit vergeten." De bronzen jongeman zit op een origineel motorblok van de BK716 en kijkt naar een nakomeling van de Anne Frankboom die op 26 oktober 2007 op het herdenkingsveld geplant. Een mooie symboliek. Het monument 'Rise' nodigt de huidige generaties uit om te blijven herdenken. 

Bekijk hier een filmpje van de making off van het kunstwerk Rise.

Het lag in de bedoeling om op 30 maart 2021, 78 jaar na de crash, in het Bos der Onverzettelijken een herdenkingsceremonie in het bijzijn van nabestaanden te houden. Door de coronacrisis werd de ceremonie verplaatst. Om toch bij de crash stil te staan kregen de nabestaanden die dag een pakket met een miniatuurversie van het kunstwerk Rise en een klein onderdeel van het vliegtuig.