Engelen/Angels

Plaats: Lelystad

Locatie: Markerwaarddijk

Kunstenaar: Moniek Toebosch

Materiaal: geluid

Jaar: 1994 / 2019

Beschrijving:

In 1992 werd door de Van der Leeuwstichting, in het kader van het project Abri, aan 7 beeldende kunstenaars gevraagd een voorstel te doen voor een kunstwerk met het karakter van een eigentijdse schuilplaats, op een markante plek in Nederland. Met het project wilde de Van der Leeuwstichting, opgericht in 1954 als ontmoetingscentrum voor kunst en de kerk, nieuwe invulling geven aan de nevenfuncties die kerkgebouwen vroeger hadden, zoals die van veilig onderkomen en herkenningspunten in het landschap. De kunstenares Moniek Toebosch vatte de auto op als hedendaagse schuilplaats, een blikken cocon waarin mensen zich beschermd voelen en zichzelf kunnen zijn. Om het sacrale karakter vorm te geven maakte zij ‘Engelenmuziek’, meerstemmige zang waarvan zij zelf alle onderdelen had gecomponeerd, ingezongen en samengesteld. De programmering en bewerking van de zang was ontwikkeld en uitgevoerd door de Amsterdamse componist Harm Visser. 

De kunstenares wilde dit kunstconcept in een leeg landschap plaatsen en koos hiervoor de 26 km lange Markerwaarddijk. Wie tussen 1994 en 2000 op de dijk tussen Lelystad en Enkhuizen de autoradio afstemde op de FM-frequentie 98.0 kon engelengezang horen. Het is een werk over hoop, geloof en liefde. Op willekeurige momenten klonken deze drie woorden in vijf verschillende talen door de muziek die werd uitgezonden vanaf de FM-zendmast in Lelystad en 4 officiële ANWB-borden met daarop ’Engelen/Angels FM 98.0’ attendeerden het verkeer op de dijk op de radiofrequentie. De zender was 24 uur per dag in werking, zonder toelichting, zonder onderbreking van welke aard dan ook, tot 31 december 1999. Om klokslag 24.00 uur werd de zender uit de lucht gehaald omdat Moniek Toebosch vond dat de engelen genoeg gezongen hadden. 

Op 20 oktober 1995 kreeg Moniek Toebosch voor haar project De Engelenzender de Sandbergprijs '95 uitgereikt, een prijs van het Amsterdams Fonds voor de Kunst. In 2008 werd bij Moniek Toebosch longkanker geconstateerd. Tijdens haar ziekbed kwam de vraag van diverse betrokkenen om de engelen opnieuw te laten klinken. Zij stemde daarmee in. In 2019 blies Museum de Fundatie in Zwolle, in samenspraak met de erven Toebosch, de Engelenzender tijdelijk nieuw leven in. In het kader van de tentoonstelling Vrijheid werd de smartphone-app ‘Engelen/Angels’ gelanceerd. Dit initiatief wordt voortgezet. Rijkswaterstaat heeft de app voor een periode van drie jaar geadopteerd. Wie over de Markerwaarddijk rijdt, en de app heeft gedownload, kan tot 2024 weer 'Engelenzang' horen. Op 27 januari 2020 werd halverwege de dijk, op Trintelhaven, een informatiebord onthuld. Hierop staat een QR-code naar de app Engelenzender. De app Engelen/Angels is ook te vinden in de Apple Store en Google Play Store.

Om het kunstwerk voor de toekomst te behouden en optimaal te ontsluiten voor publiek heeft de provincie Flevoland het geluidskunstwerk Engelen/Angels, in de volksmond 'Engelenzender' genoemd, in 2022 van de nabestaanden van Moniek Toebosch aangekocht en opgenomen in het register ‘collectie landschapskunst Flevoland’. De provincie beschouwt de Engelen/Angels als een landschapskunstwerk, omdat de ervaring van het weidse landschap op de Markerwaardijk, waarvoor het speciaal gemaakt is, centraal staat. Engelen/Angels is het eerste geluidskunstwerk in de 'collectie landschapskunst Flevoland'. De provincie brengt het beheer en behoud van het kunstwerk per 1 januari 2023 onder bij de Stichting Kunstmuseum Flevoland (M). 

Bron: Van der Leeuwstichting en Rijkswaterstaat.

Kunstenaar

Monique Pauline Maria Josephine Toebosch werd op 19 augustus 1948 in Breda geboren. Monique komt uit een creatief gezin. Haar vader was de componist en organist Louis Toebosch (1916-2009) en twee zussen en een broer hebben ook een creatief beroep uitgeoefend. In 1968 ging Moniek Toebosch naar de beeldhouwafdeling van de kunstacademie in Breda, maar ze voelde zich er niet op haar plaats en brak de opleiding af. Ook de studie zang en gitaar aan het Brabants Conservatorium, waaraan ze in 1969 begon, hield ze na een jaar voor gezien, omdat zij deze opleiding te beperkend vond. Tussen 1970 en 1975 studeerde Toebosch mode, illustratie en grafische vormgeving aan de St. Joost Akademie in Breda, waar ze meer mogelijkheden kreeg voor persoonlijke expressie dan op het conservatorium.

Moniek Toebosch was actrice, beeldend kunstenaar en performancekunstenaar. Van 1985 tot 1990 was Toebosch docent aan de Gerrit Rietveld Academie afdeling Audiovisueel, in het studiejaar 1997-1998 was zij gastdocente aan de AKI in Enschede en tussen 1996 en 2000 doceerde zij aan de de Rijksakademie in Amsterdam. Tussen 2004 en 2007 was zij directrice van de postacademische opleiding DasArts (later de Master of Theatre van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten).

In 1995 won Moniek Toebosch met haar project de Engelenzender de Sandbergprijs van het Amsterdamse Fonds voor de Kunst. In 2000 ontving zij de Oevreprijs Fonds BKVB en in 2009 de twee-jaarlijkse Art-Medaille van de kunstenaarsvereniging Arti et Amicirae.

In maart 2008 werd bij Toebosch longkanker geconstateerd. Toen de ziekte ondraaglijk werd besloot zij tot euthanasie. Moniek Toebosch overleed op 24 november 2012 in Amsterdam. Ze werd 64 jaar.