Carillon Gemeentehuis

Plaats: Dronten

Locatie: De Rede 1

Maker: André Lehr

materiaal: brons, staal, eikenhout

Jaar: 1988

Beschrijving:

Tussen 1980 en 1982 werd aan De Rede het gemeentehuis van Dronten gebouwd onder architectuur van prof. ir. Piet Tauber. Bij de officiële opening van het gemeentehuis op 6 september 1982 was het de wens vanuit de Dronter bevolking om op het nieuwe gemeentehuis een carillon te plaatsen. Een gift van de NMB-bank diende als eerste inleg voor een carillonfonds. In 1986 is het carrilloncomité opgericht onder de naam 'Carillon Comité Dronten' dat veel heeft ondernomen om geld in te zamelen. Naast publieksacties werd er spontaan geld gestort op de daarvoor geopende bankrekening. Ook werd de schooljeugd massaal ingeschakeld en leverde het bedrijfsleven een bijdrage. Het doel van de carillonactie was om te komen tot een carillon met automatisch bespeling. De actie was zo’n groot succes dat besloten werd om het carillon uit te breiden met handbespeling. Het bij elkaar gebrachte bedrag van ƒ125.000,- werd op 2 januari 1988 symbolisch overgedragen aan het gemeentebestuur met het verzoek een carillon te laten gieten en te plaatsen op het gemeentehuis. De namen van de leden van het Carillon Comité staan vermeld op een bronzen plaquette die in de hal van het gemeentehuis hangt. Eén van de namen is die van de toenmalige landdrost Han Lammers, een begaafd organist, die zich heeft ingespannen voor de totstandkoming van het carillon.

Voor de plaatsing van het carillon paste architect Piet Tauber het ontwerp van de toren belangeloos aan. In 1988 werden bouwkundige voorzieningen getroffen en besprekingen gehouden met de klokkengieter om tot realisering van het carillon te komen. Klokkengieter Koninklijke Eijsbouts uit Asten goot de klokken in 1988 en installeerde het carillon, klavier en bandspeelwerk, een apparaat waarin ten behoeve van het automatisch spel de geperforeerde speelbanden worden afgedraaid. Op 30 januari 1989 werd de open stalen klokkenstoel met het daarin gemonteerde carillon met een kraan op de toren geplaatst. In het NRC Handelsblad van 31 januari 1989 stond: "Het gemeentehuis van Dronten heeft sinds gisteren een 25 klokken tellend carillon. Het plaatselijke bedrijfsleven, de bevolking en in Dronten gevestigde landelijke instellingen brachten de benodigde 125.000 gulden bij elkaar". Alle klokken dragen nabij de schouder het gieterssignatuur 'EIJSBOUTS ASTENSIS ME FECIT ANNO MCMLXXXVIII', dat verwijst naar de gieter en het gietjaar. Op 17 februari 1989 werd het carillon officieel in gebruik genomen met een concert door Frits Reynaert. 

Een carillon of beiaard is een serie van minimaal 23 klokken die door middel van een klavier bespeeld kunnen worden. De klokken zijn gestemd en in rijen opgehangen in de klokkenstoel. De klepels in de klok zijn door middel van draden verbonden met de toetsen (stokken) en pedalen van het beiaardklavier, dat in een kleine cabine onder de klokken in de toren staat. De beiaardier slaat met de pink van zijn losjes gebalde vuisten op de toetsen of, als hij twee toetsen tegelijk wil indrukken, met duim en vingers. Hierdoor raakt de klepel de binnenkant van de klok, waardoor die gaat klinken. De snelheid en de wijze waarop de toets wordt bewogen, bepaalt de dynamiek en de muzikaliteit. De beiaardier kan met twee handen en twee voeten de klokken tegelijkertijd tot klinken brengen. Het Dronter carillon is een relatief klein instrument in aantal klokken. Ook zijn ze relatief klein, vanwege de korte en minder zwaar gebouwde toren. De beiaard hangt erg laag en klinkt door de open constructie nadrukkelijk naar buiten. Dit vraagt van de beiaardier de nodige beheersing van het instrument. Het carillon heeft de op één na lichtste klanken van Nederland en is de kleinste beiaard van Flevoland.

Het carillon bestond destijds uit 25 klokken op basis g2. In de klokkenstoel op het dak van het gemeentehuis was nog ruimte voor twee klokken. Op initiatief van beiaardier Frits Reynaert werden extra klokken van elk zo'n 80 kg bijgevoegd. In 2009 pleitte burgemeester Aat de Jonge al voor twee nieuwe klokken. In het programmaboekje voor de nieuwe reeks carillonconcerten 2009 in Dronten schreef hij: "Wat zou het mooi zijn als het carillon er twee klokken bij zou krijgen. Juist nu, in het jubileumjaar van de zomerconcerten, die tien jaar geleden begonnen. Twee klokken erbij, dat biedt meer mogelijkheden. Er kunnen veel meer stukken worden gespeeld". In 2007 had het 'carillonfonds' al een offerte door Koninklijke Eijsbouts in Asten laten maken waaruit bleek dat de uitbreiding € 9400,- zou gaan kosten. Het fonds had zelf slechts € 3500,- in kas. De gemeente heeft de rest op tafel gelegd. Met de verhuizing van het jonge gezin Kempjes van Nunspeet naar Biddinghuizen, was het inwonersaantal van de gemeente Dronten de 40.000 gepasseerd. Ter gelegenheid van de 40.000ste inwoner werd de naam van de bijna 1-jarige Nick Kempjes, in één van de klokken gegoten. Het motief voor de randversiering, een strijdwagen getrokken door paarden, komt uit de Griekse mythologie. 

Op 14 januari 2011 zijn twee nieuwe klokken toegevoegd, de klaviertonen cis en es in het eerste octaaf, die eerder ontbraken in de twee-octaafs beiaard. Wethouder Ton van Amerongen nam de klokken in ontvangst. Door de plaatsing van de klokken onderin de klokkenstoel is het bereik van het carillon met twee octaven uitgebreid. Na de uitbreiding tot vier-octaafs instrument is de omvang 27 klokken g2-chromatisch-a4. Op het klavier is dit c2-chromatisch-d4 en op het pedaal c2-chromatisch-d3. Door deze uitbreiding zijn de muzikale mogelijkheden aanzienlijk toegenomen. De beiaardiers kunnen nu in alle toonsoorten spelen en daardoor is er tegenwoordig veel meer literatuur beschikbaar voor het instrument. 

De bouwtekeningen, offertes en andere documenten waren bewaard gebleven bij het toenmalig Carillon Comité Dronten. Later heeft De Meerpaal CKV zich erover ontfermd. Op 5 maart 2014 zijn de documenten door Bert Bruinewoud van het CKV overgedragen aan de gemeente Dronten. Ton van Amerongen, wethouder kunst en cultuur, nam ze in ontvangst.

Tijdens de grote renovatie van het gemeentehuis werd eind november 2019 uit voorzorg de stroom van het automatisch speelwerk gehaald. Ook werd het carillon tijdens de 14 maanden durende verbouwing nog sporadisch handmatig bespeeld. In februari 2021 kreeg het instrument een servicebeurt. Sinds de heropening van het gerenoveerde gemeentehuis op 8 maart 2021 zijn de klanken van het klokkenspel weer dagelijks op de hele en soms ook de halve uren te horen. Het arrangeren en plaatsen van de melodieën voor het speelwerk wordt al sinds 1989 verzorgt beiaardier Frits Reynaert. Daarnaast bespeelt Reynaert het carillon elke 2e vrijdag van de maand tussen 13.00 en 13.30 uur en zorgt hij in de decembermaand voor extra bespelingen.

Beiaardier

Frits Reynaert heeft orgel gestudeerd aan het Sweelink Conservatorium in Amsterdam. In 1977 startte hij een beiaardstudie aan de opleiding aan de Nederlandse Beiaardschool in Amersfoort, waar hij in 1985 het diploma Uitvoerend Musicus Beiaard behaalde. Na twee succesvolle audities werd Reynaert in 1980 benoemd tot stadsbeiaardier van Enkhuizen en in 1981 tot stadsbeiaardier van Almere. In 2016 beëindigde hij na 35 jaar zijn werkzaamheden in Almere. Op 26 juli 2012 werd Reynaert door burgemeester en wethouders officieel benoemd tot Stadsbeiaard van Dronten. Naast zijn benoeming tot stadsbeiaardier werd Frits Reynaert door wethouder Ton van Amerongen beloond met een oorkonde voor zijn inzet voor het gemeentelijke carillon vanaf 1989. Van 1994 tot 2016 was hij actief voor de Nederlandse Klokkenspel Vereniging (NKV), de laatste 7 jaar als bestuurslid. Vandaag de dag is hij beiaardier in Enkhuizen, Hoorn, Edam, Dronten en in het Paleis op de Dam in Amsterdam. 

Ontwerper

André Lehr werd op 9 november 1929 in Utrecht geboren. Hij was een kleinzoon van Andries Oomes (1872-1952), stadsbeiaardier van Kampen. Na het het behalen van zijn HBS diploma in 1948 ging hij aan de Universiteit in Utrecht natuurkunde studeren. Kort daarop solliciteerde hij naar de functie van aankomend campanoloog bij Klokkengieterij Eijsbouts in Asten. Uit een groot aantal sollicitanten werd hij aangenomen en trad op 1 januari 1949 in dienst in de functie van klokkenstemmer op de nieuwe afdeling van de klokkengieterij. De fa. Eijsbouts was in 1947 met klokkengieten begonnen omdat de regering na de Tweede Wereldoorlog verbood om deviezen te besteden aan import van klokken. Er was destijds veel vraag naar klokken omdat de Duitsers in de oorlog meer dan de helft van de klokken in Nederland had laten omsmelten. Koper en tin was nodig voor de Duitse oorlogsindustrie. Toen André Lehr net bij Eijsbouts in dienst was, viel hij midden in een heftige richtingenstrijd over de klank. De oude garde vond dat het klokkenspel een beetje onzuiver moest klinken. Sinds de jaren 1970 is iedereen het erover eens dat een beiaard zuiver van toon moet zijn. Na het overlijden van Max Eijsbouts in 1976 kwam de leiding van Klokkengieterij Eijsbouts in handen van Lehr. Op 30 juni 1991 ging hij met pensioen.

Lehr schreef veel standaardwerken over de campanologie, de leer en kennis van beiaard- en luidklokken. Hij heeft niet alleen een belangrijke bijdrage geleverd aan de beiaardkunde, maar is tevens grondlegger geweest van het Nationaal Beiaard Museum in Asten, waar zich een unieke collectie klokken(spelen) uit de gehele wereld bevindt. Lehr heeft ook aan de basis gestaan van het bouwen van figuurspelen en astronomische uurwerken. 

André Lehr overleed op 27 maart 2007 in Asten, 77 jaar oud.