Windwijzer PKN kerk de Zaaier

Plaats: Ens

Locatie: Stallijnstraat 1

Maker: onbekend

materiaal: smeedijzer en koper

Jaar: 1959

Beschrijving:

In de jaren 1954-1955 werd de Gereformeerde kerk gebouwd naar een ontwerp van architect Hindrik Eldering uit Leeuwarden. De losstaande, door de overheid gesubsidieerde kerktoren werd pas in 1959 gebouwd. Op de 24 m hoge toren staat een windvaan in de vorm van een zeepaard. We hebben het hier niet over een zeepaard als vis, maar over een mythologisch dier, hippocampus genaamd. In de Ilias, een vroeg-Grieks lang verhalend heldendicht, beschrijft de Griekse dichter en schrijver Homerus dat de strijdwagen waarmee de zeegod Poseidon over de golven reed, voortgetrokken werd door Hippocampi, paarden met een vissenstaart. De windvaan op de toren bestaat uit het hoofd, de voorbenen en de borst van een paard met aan de achterkant een fraai gekrulde rood-koperen vissenstaart. Daarmee wordt een verbinding gelegd tussen het leven in de zee en het leven op het land. De windwijzer op het kerkgebouw is een verwijzing naar het land dat op de zee teruggewonnen is. Het paard refereert aan de land- en tuinbouw bij Ens terwijl de vissenstaart symbool staat voor het Zuiderzeeverleden. In de noord Nederlandse plaatsen Makkum, Niezijl, Warffum, Winkel en Termunten, waar niet alleen de zee maar ook de landbouw belangrijk was, zijn ook windwijzers met een hippocampus op de kerktorens te vinden.

Het paard heeft een open vorm omdat het silhouet weergegeven wordt met alleen een omtreklijn. De vissenstaart heeft een gesloten vorm. Aangezien de staart een groter oppervlak heeft, draait die net zolang met de wind mee tot deze zich parallel aan de windrichting bevindt. Daardoor steekt het paard zijn hoofd in de wind en kijkt in de richting waar de wind vandaan komt. De windwijzer draait op een verticale as, de staf of standerd, waaraan van onder naar boven een grote open bol, een gesloten kegel en een kleine open bol van smeedijzer zitten.

De windwijzer werd gecombineerd met een bliksemafleider. In het verleden zijn heel wat kerkgebouwen na een blikseminslag afgebrand. Bliksem is een vorm van vuur dat ontstaat door elektrische ontlading tussen twee wolken of een wolk en de aarde. Van wolk tot wolk zijn de bliksemschichten die je hoog in de lucht kunt zien, het zogenaamde 'weerlichten'. Van wolk tot aarde wordt 'blikseminslag' genoemd. Toen men dit begon te begrijpen werd al snel bedacht dat deze elektriciteit 'geholpen' kan worden door als hoogste punt van een gebouw een goed geleid uitsteeksel te maken. De bliksem zoekt graag de gemakkelijkste weg en slaat dan hierop in. Deze truc helpt alleen wanneer het uitsteeksel met een goed geleidende koperen draad verbonden is aan de aarde. Bron: documentatie.org. 

Behalve de torens worden ook andere bouwdelen van een kerkgebouw soms voorzien van een sierend element. Op de achtergevel van het kerkgebouw staat een houten vaan. De punt van de voorgevel wordt bekroond door een Hugenotenkruis, een kruis dat van oorsprong een teken was waaraan Franse protestanten, de hugenoten, herkend konden worden. Na de Tweede Wereldoorlog werd het een belangrijk symbool voor Protestants Nederland. Het centrum van het kruis wordt gevormd door vier vlammen die samen een Maltezer kruis vormen, een achtpuntig kruis dat gedragen werd door de ridders van de Johannieterorde. De vier harten tussen de armen van het Maltezer kruis verwijzen naar liefde in het algemeen en de liefde voor het Evangelie in het bijzonder. De harten zijn open en staan voor toewijding naar het Woord van God. De twaalf punten die het kruis in totaal telt staan symbool voor De Twaalf Artikelen des Geloofs, de centrale geloofsbelijdenis uit het christendom. De duif onderaan het kruis is het zinnebeeld voor de Heilige Geest die neerdaalde uit de hemel tijdens de doop van Jezus Christus. Op het kerkgebouw van de Gereformeerde kerk in Bant heeft een identiek kruis gestaan, dat tegenwoordig in de tuin van de Bantseliek staat. De Gereformeerde kerk in Bant, eveneens een ontwerp van architect Eldering, is in 1954 in gebruik genomen.