Amazone

Amazone

Plaats: Lelystad

Locatie: Stadhuisplein

Kunstenaar: Arthur Spronken

Materiaal: brons

Jaar: 1973


Beschrijving:

Na bijna drie jaar bouwen werd het Stadhuis in Lelystad op 14 november 1984 officieel geopend. Het Stadhuisplein werd evenals het Stadhuis ontworpen door architect Jan Hoogstad (1930-2018). Op het plein voor de ingang van het Stadhuis had Hoogstad een cirkelvormige verhoging geprojecteerd en nodigde de in Parijs woonachtige Nederlandse kunstenaar Corneille (1922-2010) uit om een openluchtschilderij van 1200 m² te ontwerpen. Corneille maakte niet één maar twee ontwerpen voor het cirkelvormig element (Ø 38 m) met takken van de boom des levens, vogels, vissen en gezichten, zodat de gemeente kon kiezen. Het kunstwerk zou gemaakt worden van gemalen en gekleurd natuursteen dat per kleur in daartoe aangebrachte vormen gestort werd en vervolgens platgewalst tot een keiharde substantie. Destijds een unieke techniek die nog niet eerder in Nederland was toegepast. Corneille wilde zijn schepping op de ronde heuvelachtige vorm binnen een grote driehoek plaatsen. De kosten werden door de kunstenaar beraamd op ongeveer ƒ 200.000,- . Het gemeentebestuur besloot in maart 1984 echter dat het plan van architect Jan Hoogstad voor een openluchtschilderij op het Stadhuisplein niet gerealiseerd kon worden omdat er geen geld was. Bronnen: De Telegraaf 21-2-1984 en NRC Handelsblad 10-11-1984. Vanaf begin jaren tachtig verkeerde Lelystad in grote financiële problemen, de ene na de andere bezuinigingsronde werd doorgevoerd. Vanwege de bezuinigingen kwamen de kunstaankopen van de gemeente op een laag pitje te staan. 

In 1973 had de Limburgse beeldhouwer Arthur Spronken een aantal bronzen beelden met de titel 'Amazone' gemaakt. Eén van deze beelden gaf galeriehouder Herman Krikhaar (1930-2010), een kennis van Lelystadse burgemeester Hans Gruijters (1931-2005), in 1986 aan Lelystad in bruikleen. In de Volkskrant van 8 augustus 1986 stond: "Lelystad heeft zowaar een beeldenroute. Er staan 28 beelden op, ondanks de bezuinigingen zijn er de laatste maanden toch een paar beelden bijgekomen. De manier waarop typeert de tijdsomslag die Lelystad trof. Het ene beeld was een geschenk van het bedrijfsleven, het ander stond de Amsterdamse galerie Krikhaar Lelystad in bruikleen af: Amazone van Arthur Spronken staat nu op de mooiste plek van de stad, het plein voor het stadhuis. Aanvankelijk was hier een beeld van Corneille gedacht, maar dat plan werd wegens geldgebrek geschrapt".

In 'Beeldenroute Lelystad', uitgegeven in het kader van het vijfentwintigjarig bestaan van de stad in 1992, wordt het beeld als volgt omschreven: "Het beeld vervolmaakt de cirkelvormige verhoging op het plein, aanvankelijk bedoeld als basis voor een te kostbaar kunstobject van Corneille. Een combinatie van mens en dier, variatie op een ruiterstandbeeld". Als jaartal wordt in deze uitgave 1989 genoemd, maar dat is onjuist daar de Volkskrant al in 1986 over het kunstwerk schreef. Halverwege de jaren negentig werden in Lelystad veel veranderingen doorgevoerd. Oude wijken werden geherstructureerd en het stadscentrum ging op de schop. Ook het Stadhuisplein ontkwam niet aan de veranderingsdrang en werd opnieuw ingericht. Waarschijnlijk was dat de aanleiding om het geleende kunstwerk aan de eigenaar terug te geven. In 2002 verrees de Zuil van Lely op het Stadhuisplein. 

Kunstenaar

Arthur Jan Elisa Spronken is op 30 juli 1930 in Beek geboren. In zijn jeugd werd hij beïnvloed door de paardenliefhebberij van zijn vader, die hengsten fokte en zijn grootvader die paardenhandelaar was. Op de 3-jarige Handelsschool in Sittard werd hij klaargestoomd voor de handel. Maar de drang om kunstenaar te worden won het reeds vroeg van een bezigheid in de handel. In 1947 vertrok hij naar België om in een bakkerij te werken. Vandaar fietste hij wekelijks 75 kilometer om bij amateur beeldhouwer Paul Schmalbach, een vriend van de familie, figuren in hout te snijden. Van 1948 tot 1952 volgde Spronken, aangemoedigd door Smalbach, een opleiding steenhouwen en tekenen aan de Middelbare Kunstnijverheidsschool (sinds 1959 Stadsacademie voor Toegepaste Kunsten) in Maastricht waar hij les kreeg van beeldhouwer Charles Vos en kunstschilder Harry Koolen.

In 1953 werd in het van Abbemuseum in Eindhoven aandacht geschonken aan het nieuwe classisisme van Italianen als Marini, Manzù en Mascherini, dat zich kenmerkt door strak gestileerde mens- en dierfiguren. Spronken was zo onder de indruk dat hij besloot zich in te schrijven voor een beurs van de Italiaanse overheid waarmee hij een jaar aan een kunstacademie in Italië mocht studeren. Dankzij de beurs van het Italiaans Cultureel Instituut kon hij in 1954 naar Milaan vertrekken om stage te lopen aan de Accademia di belle Arti di Brera (Academie voor Schone Kunsten van Brera). Daar kreeg hij onder anderen les van Marino Marini, een specialist op het gebied van paarden in de beeldhouwkunst. Eenmaal terug in Nederland hakte Spronken in eerste instantie voornamelijk religieuze figuren uit blauwe hardsteen en hout. Rond 1961 ging hij over op brons. Zijn figuratieve beelden concentreren zich rond de dynamiek van lichamen. Arthur Spronken is gefascineerd door dieren als paarden en stieren. Wat hem boeit is hun beweging, levenskracht en warme uitstraling. Het zijn deze kwaliteiten die hij in een beeld wil vangen. Deze eigenschappen ballen zich samen in het lijf en dat komt extra sterk tot uiting, doordat hij de ledematen afkapt na de eerste aanzet. 

Spronken werd eind zestiger / begin zeventiger jaren door veel overheden omarmd omdat zijn kunst het goede midden hield tussen abstract en realistisch of tussen modern en klassiek. Als jonge beeldhouwer bewoog Spronken zich al tussen traditie en experiment. Hij reduceert en speelt met vorm en houding. Tegelijkertijd weerklinkt in zijn beelden een grote passie voor de beeldhouwkunst van Renaissance en Oudheid. Zijn studie in Italië heeft hier beslist aan bijgedragen. Zo weet Spronken met een volstrekt eigen, moderne beeldtaal een sfeer op te roepen, die verwijst naar vervlogen tijden. Arthur Spronken won een aantal prestigieuze prijzen waaronder in 1963 de Prix Biennale Paris. Hij kreeg veel opdrachten, waarbij de bronzen paarden in velerlei uitvoeringen de meest voorkomende zijn. Bij de Technische Universiteit Eindhoven staat het beeld 'Vliegende Amazone', in Amsterdam, Amstelveen, Leiden, Velsen, Roermond, 's Hertogenbosch, Castricum en Emmeloord staan paardentorso's. Ook in Utrecht zijn beelden van paarden te vinden, 'Julius Sulway' (1985), 'Paardje' (1965) en 'Vlucht' (1969). Op de Thermen in Maastricht en bij het Provinciehuis is Assen staat 'Amazone te paard' (1973). Een beeld uit deze serie heeft ook een jaar of tien op het Stadhuisplein in Lelystad gestaan.

Arthur Spronken is op 5 april 2018 op 87-jarige leeftijd overleden in een ziekenhuis in Sittard. De laatste jaren was hij fysiek niet meer in staat om grote bronzen beelden te maken, maar bleef als kunstenaar actief door tekeningen te maken.