Waterspuwer

Plaats: Marknesse

Locatie: Grachtwal / Noordeinde

Kunstenaar: Theo G. Verlaan

Materiaal: natuursteen

Jaar: 1960

Beschrijving:

De Gereformeerde Kerk in Marknesse werd op 22 januari 1948 geïnstitueerd. Aanvankelijk kerkte men vanaf het begin in een noodkerk op de hoek van de  Grachtwal en het Noordeinde, die later als gereformeerd verenigingsgebouw gebruikt werd. Ds. Klaas Runia (1926-2006) was de eerste predikant van Marknesse. Hij stond van 1949 tot 1952 in Marknesse. In 1960 werd aan het Noordeinde de Gereformeerde kerk met consistorie gebouwd onder architectuur van Theo G. Verlaan. De eerste steen werd op 15 juni 1960 gelegd door ds. G.M.W. van Steen (1923-2005), die van 22 maart 1953 tot 6 oktober 1963 predikant in Marknesse was. Het was de tweede predikantsplaats van ds. Steen. Aanvankelijk studeerde hij voor notaris maar ging alsnog theologie studeren. Op 7 mei 1950 werd hij bevestigd als predikant van de Gereformeerde Kerken van Wykel en Balk.

Het in grijsgele baksteen opgetrokken kerkcomplex werd gebouwd door bouwbedrijf Schraa uit Zwartsluis. De voor die tijd modern, maar eenvoudig vormgegeven zaalkerk had een licht oplopend zadeldak. De muren waren volkomen vlak zodat de vijf grote vierkante ramen hoog in de zijgevels, en de kleine raampjes onderin, de enige decoratie vormden. De vrijstaande slanke, iets taps toelopende toren, had een vierkante grondvorm en een open betonnen lantaarn. De toren was 28 m hoog, de afstand tussen de toren en de kerk bedroeg 28 m en het kerkgebouw zelf was ook 28 m lang. De platte toren werd bekroond door een bol met daarboven een Latijns kruis. 

In de kerk stond een twee klaviers mechanisch orgel dat in 1961 gebouwd werd door Dirk Andries Flentrop (1910-2003) uit Zaandam. De mahoniehouten orgelkas was recht gesloten en had vleugeldeurtjes. Het orgel is in 2001 verkocht aan de Goede Herder kerk in Heerenveen. Kijk hier voor meer informatie over het orgel.

De consistorie van de kerk had een plat dak. In plaats van het regenwater via een regenpijp van het dak af te voeren, had architect Verlaan als decoratief historisch element een waterspuwer in de zijgevel van de consistorie aangebracht. De spuwer, in de vorm van een karikaturaal mannenhoofd, was door een steenbeeldhouwer met hamer en beitel uit een brok natuursteen gehakt. Het regenwater kwam uit de mond van het beeld. Een waterspuwer wordt ook aangeduid met het Franse woord gargouille.

In 2001 werd de laatste kerkdienst in de Gereformeerde kerk gehouden. Sedert de fusie met de hervormde kerk in Marknesse kerkt de PKN gemeente in de Verlosserkerk. In 2005 werd het kerkcomplex aan projectontwikkelaar Partiplan verkocht, die het in juli liet slopen. Met de sloop verdween ook de waterspuwer. Op de locatie van de voormalige Gereformeerde Kerk op de hoek van de Grachtwal en het Noordeinde heeft de projectontwikkelaar 27 appartementen ontwikkeld. Op 14 december 2005 werd door oud-wethouder Tineke bij de Vaate de eerste steen gelegd voor appartementencomplex Breezichtstaete. Met vier verdiepingen en een penthouse is het complex het hoogste gebouw van Marknesse. Door het luiden van de bronzen klok uit de toren van de voormalige kerk, opende wethouder Jaap van der Est op 7 december 2006 het nieuwe wooncomplex. De gerestaureerde luidklok was op 6 december naast de entree van Breezichtstaete opgehangen en was een cadeau van de projectontwikkelaar aan de bewoners.

De klank van de klok van de voormalige gereformeerde kerk was afgestemd op de andere kerkklokken in het dorp. Daarvoor was destijds een oude beiaardier ingehuurd. Voor hem werden tegelijk de klokken in de toren van de katholieke en hervormde geluid zodat de beiaardier de juiste toonhoogte kon bepalen. Bron: Marknesse 50 jaar.

De Gereformeerde Kerk in Marknesse is het enige kerkgebouw in de Noordoostpolder dat gesloopt is. Alle andere kerken die niet meer als zodanig gebruikt worden, zijn verbouwd tot woning of wooncomplex.

Bronnen foto's: Foto 1; historischmerknesse.nl. Op deze site zijn ook foto's van de sloop te vinden. Foto 2; verdwenengebouwen.nl

Architect

Theodorus Gregorius (Theo) Verlaan is op 28 december 1912 in Winschoten geboren. Voordat hij in 1947 als stedenbouwkundige in dienst trad bij de Directie Wieringermeer, was hij 9 jaar technisch ambtenaar in Winschoten, opzichter-tekenaar bij de provinciale Waterstaat in Groningen en stadsarchitect van Zwolle. Als architect van de bouwkundige afdeling van de Directie Wieringermeer heeft hij meegeholpen de Noordoostpolder een gezicht te geven. De uitvoering van het door ir. Cees van Pouderoyen (1912-1933) uitgewerkte stedenbouwkundig plan voor Emmeloord lag in Verlaans handen. Hij was verder verantwoordelijk voor de dorpsplannen van Marknesse, Ens, Luttelgeest, Bant en Creil en heeft een belangrijke rol gespeeld bij de inrichting van de begraafplaatsen in de dorpen in de polder.

In 1959 verliet Theo Verlaan de Directie Wieringermeer en vestigde zich als zelfstandig architect in Zwolle. Verlaan werd meerdere keren beloond met restauraties van monumenten waaronder de St. Martinustoren in Weert (1952) en de toren van de St. Eusebiuskerk in Arnhem. Het ontwerp van de in 1960 gebouwde Gereformeerde Kerk in Marknesse is van Verlaan. In 1963 ontwierp hij dorpshuis de Stiepe in Rutten en in 1967 verrees aan Het Midden in Bant een dorpshuis naar zijn hand. Verlaan maakte een ontwerp voor een gemeentehuis aan de Deel in Emmeloord dacht echt nooit is uitgevoerd. Hij ontwierp ook de gemeentehuizen in Genemuiden en Losser. De woning uit 1964 aan de Lunaweg 12, werd door B & W van Dronten aangewezen als gemeentelijk monument. Zowel het exterieur, het interieur als de geometrische tuin zijn ontworpen door Verlaan.

Theo Verlaan overleed op 14 mei 1997 in Zwolle.