Kunstwerken Tourist Info Urk

Plaats: Urk

Locatie: Dormakade

Kunstenaar: Henk Kapitein

Materiaal: RVS

Jaar: 2024

Beschrijving:

In maart 2020 nam Tourist Info Urk een nieuw pand aan de Dormakade bij de haven in gebruik. Om dat te vieren kreeg kunstenares Rianne te Kaat (1993) uit Heerde de opdracht een schildering te maken. In 4 weken tijd maakte zij vier 3D street paintings die het verhaal van Flevoland vertelden. Op de eerste schildering een blik in de diepte op het eiland Urk en daar steekt de vuurtoren uit. Op de tweede painting was de inpoldering te zien en op de derde werd Flevoland afgebeeld dat zonder de dijken onder water zou staan. De laatste afbeelding was die van een viskotter die de weerbaarheid van de Urkers toont, die ondanks het verlies van de zee verderop bleven vissen. De afmeting van de grootste schilderingen was 7 x 4 meter en de kleinste 5 x 3 meter. Het waren tijdelijke kunstwerken die in de loop van de tijd werden weggevaagd. 

Als vervolg op de 3D schilderingen kwam de Stichting Urk Promotie op het idee om de Urker Visserij in beeld te brengen. In de derde week van mei 2024 werd op het plein voor het kantoor van Tourist Info Urk op de haven een nieuw kunstwerk geplaatst. Het kunstwerk refereert aan het 'Wonder van Urk'. Toen de Afsluitdijk rond de jaren 1930 werd aangelegd werd het traditionele viswater plotseling een meer. Op Urk dacht men dat hiermee het einde voor de visserij in zicht was. Niets was minder waar. Urk herpakte zich razend snel. De vissers trokken met hun schepen naar de Noordzee. In de tweede helft van de 20e eeuw groeide de Urker vloot uit tot één van de grootste van Nederland en de Urker visafslag tot één van de meest winstgevende van Europa. Dit werd wel 'Het wonder van Urk' genoemd. 

Het kunstwerk bestaat uit de silhouetten van een botter, een kotter en een flyshooter. De schepen zijn gemaakt van roestvaststaal en geproduceerd door machinefabriek VCU TCD B.V. uit Urk. De kunstwerken zijn geïnspireerd op het werk van knipkunstenaar Henk Kapitein, op Urk beter bekend als Henk de Knipper. Bij papierknipkunst gaat alle franje eraf. Kapitein maakt altijd eerst een schets, vaak aan de hand van een zelfgemaakte foto. De uitgeknipte schets scant hij in en vergroot hij zodat het beeld abstracter wordt en de essentie overblijft en dat is terug te zien in de 3 silhouetten bij de haven. Een groot deel van de kosten kon worden gefinancierd door een subsidie van de Provincie Flevoland. Op vrijdagmiddag 21 juni 2024 werden de kunstwerken officieel onthuld door Henk Kapitein. Eén voor één trok Henk de Knipper de visnetten van de schepen en gaf de volgende toelichting op het werk: "Waar andere plaatsen de visserij vaarwel hadden gezegd, daar bleef Urk vechten: het Wonder van Urk. Urkers blijven altijd doorgaan, relativeren, en overwinnen door creativiteit. Urk bleef innovatief door steeds opnieuw te zoeken naar nieuwe vismethoden". De drie silhouetten laten de groei van de Urker vloot zien; een botter uit de tijd van de Zuiderzee, een kotter ten tijde van de overgang naar het IJsselmeer en tot slot een flyshooter; de hoop richting toekomst voor de visserij.

De botter is een Hollandse vissersboot, met één mast, een hoge, enigszins ronde boeg en een laag achterschip. Een opvallend kenmerk is een zeer grote fok, die nodig was om de netten te slepen, maar moeilijk te hanteren was bij overstag gaan. De kotter is het meest gebruike motorschip voor de kustvisserij. Tot de jaren 80 waren de kotters maximaal zo’n 25 m lang, met een motorvermogen van niet meer dan 500 pk. De boomkorkotter, ook wel bokker genoemd, is de grootste en bekendste kotter. Deze schepen zijn over het algemeen tussen de 30 en 45,99 m lang. Een boomkorkotter vist met twee sleepnetten, die aan twee grote armen op het schip vast zitten en over de zeebodem worden getrokken. Een flyshooter vist achter het schip met lijnen, ofwel zegentouwen, met daaraan een net. Tijdens het vissen worden de zegentouwen met het net naar het schip gehaald. De zegentouwen rollen over de bodem en veroorzaken stofwolken die de vissen opschrikken en ervoor zorgen dat ze voor de touwen blijven uitzwemmen. De sterke en grote vissen blijven voor de zegentouwen uitzwemmen en worden bij het naderen van het schip en het halen samengedreven naar de netopening.

Bronnen: Urkerland; Geknipte verhalen, digibron.

Kunstenaar

Henk Kapitein (1961), geboren en wonend op Urk, houdt zich sinds 1992 bezig met de papierknipkunst. Het begon als experiment met een gemaakte potloodtekening op papier waarvan de achterkant zwart was. Door de tekening uit te knippen ontdekte hij de kracht van het pure effect van zwart en wit. Het knipwerk van plaatsgenoot Jantje de knipper (1855-1938) heeft hem verleid om ook de schaar in het papier te zetten. Sinds 2000 tot aan zijn pensionering in 2021 was hij docent beeldende vorming en CKV op het Berechja College op Urk. Drie dagen in de week stond hij voor de klas en de overige dagen was hij bezig met knippen of het geven van knipworkshops. Daarnaast was Kapitein jarenlang voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Papierknipkunst. 

Henk Kapitein wordt geboeid door beelden waarin ritme, patronen of complete chaos zichtbaar is. Dit probeert hij vast te leggen in zwart papier door te spelen met vorm en restvorm, steeds op zoek naar nieuwe manieren om uitdrukking te geven aan het ontwerp. De beperking van de mogelijkheden is daarbij de grote uitdaging. Er zijn slechts twee mogelijkheden: het is wit of het is zwart. Door te werken met hele kleine of juist hele grote vlakken restvorm, ontstaat er een soort overgang waardoor diepte in het knipwerk wordt gesuggereerd. De papierknipkunst is een eeuwenoude kunstvorm die sinds 2013 op de lijst van beschermd immaterieel erfgoed van Unesco staat.