Haiku-tegel

Haiku-tegel
Haiku-tegel Haiku-tegel Haiku-tegel Haiku-tegel

Plaats: Nagele

Locatie: Ring 23

Kunstenaar: Jan Loman

Materiaal: graniet

Jaar: 2005


Beschrijving:

In de gevel van Museum Nagele, op de muur van de sacristie, bevindt zich een ingemetselde poëzietegel met een haiku, een kort, niet rijmend gedicht. Als dichtvorm is de haiku in de 17e eeuw in Japan ontstaan. De westerse haiku is een gedicht van 17 lettergrepen dat bestaat uit 3 regels van 5, 7 en 5 lettergrepen. In Japan is dit vormkenmerk echter geen standaard. Daar schrijft men een haiku meestal in één verticale regel, waarin wel een driedeling te herkennen is. In een haiku speelt de natuur de hoofdrol, de taal is direct en helder en geeft uitdrukking aan iets fundamenteels. 

In diverse steden en dorpen in Noord-Nederland zijn haiku's van de hand van kunstenaar Jan Loman te vinden. Haiku’s, zegt Loman, liggen in het verlengde van zijn kunstenaarschap. "In mijn werk probeer ik beelden zo compact mogelijk uit te drukken. Dan kun je ’t ook opschrijven, want schrijven heb je op de lagere school geleerd. Daar heb je geen kwast voor nodig. Haiku’s vereisen ook een kernachtig taalgebruik, zonder omhaal van woorden. Ze dwingen je om iets extreem eenvoudig te verbeelden, terwijl je de lezer de vrijheid laat zich er al of niet in te herkennen. Je kunt ze ook altijd maken, als je de slaap niet kunt vatten, als je door de polders naar Amsterdam rijdt, als je over het strand loopt. Het bedenken van een haiku is precies hetzelfde als vroeger op de HBS een meetkundesom oplossen. Je zag ’t binnen vijf minuten óf je zat er een maand mee te klieren". Bron: www.gedichten.nl. 

Na zijn pensionering ging Jan Loman haiku's schrijven. Op plaatsen die voor de kunstenaar belangrijk waren werd door hem een haiku-tegel neergelegd. Het thema van de haiku staat in een directe relatie met de geschiedenis van de locatie. Jan Loman schreef ook een haiku over het dorp Nagele dat in de jaren vijftig gebouwd is op de ingepolderde en ingeklonken zeebodem en werd ontworpen door architecten van De Acht en Opbouw die aangesloten waren bij de Nederlandse kunstenaarsbeweging De Stijl. Jan Loman had een bijzondere belangstelling voor Nagele, die voortkwam uit zijn verbondenheid met De Stijl. Hij vertelde: "In het werk van de Stijlgroep zitten meetkundige elementen, die aansluiten bij mijn wiskundige denkwijze. Dat heeft mijn leven beslissend beïnvloed. Als De Stijl er niet was geweest, was ik er niet geweest". Omdat Nagele een bijzondere betekenis voor Loman had schonk hij Museum Nagele een haiku-tegel. De steen is strak vormgegeven in onderkast letters, oftewel kleine letters en met horizon. Boven de horizon staat de naam Nagele en daaronder de 3 regels van het gedicht. Zijn handtekening is als een golvend landschap. Dit in tegenstelling tot de andere haiku-stenen die Jan Loman alleen ondertekend heeft met een zwierige hoofdletter L. De haiku is in het graniet gegraveerd. De tekst op de steen luidt:

                                       nagele 
___________________________
 
een figuratie
op ingeklonken golfslag
naar de stijl geprent
 
                                       Loman

Op 27 november 2005 werd een tenstoonstelling van landschapsarchitect Kees Hund en landschapsfotograaf Vincent Wigbels in Museum Nagele geopend. Op de tentoonstelling was werk te zien waarin de kunstenaars vanuit hun eigen perspectief de polder bekeken. Tijdens de opening onthulde de toen 87-jarige Loman persoonlijk de haiku-tegel waarin hij zijn herinnering aan Nagele verwoordt. Met slechts een paar woorden heeft de dichter haarscherp de klare lijn van zijn verbeelding vast weten te leggen. Toen iemand Loman na de onthulling vroeg wat figuratie betekende trok hij zijn schouders op. "Daar begin ik niet aan" zei hij, "dat zoek je maar op in het woordenboek. Als je het uit gaat leggen is het weg". 

Kunstenaar

Jan Loman werd op 28 februari 1918 geboren in Bolsward. In 1922 verhuisde het gezin naar Gorredijk. Op school had Loman een tien voor tekenen, maar met kunst is hij, naar eigen zeggen, pas in 1935 in aanraking gekomen. Enkele weken na de opening op 29 mei bezocht hij het door architect Berlage (1856-1934) ontworpen Gemeentemuseum Den Haag. De 17-jarige Loman raakte onder de indruk van de romantische Haagse School en de geometrie van de kunstenaarsgroep De Stijl, met leden als Rietveld en Mondriaan. Hij wilde naar de Rijksacademie in Amsterdam. Maar zijn vader besliste anders en stuurde zijn zoon naar de Technische Hogeschool Delft om geodesie te studeren. Het kunstenaarschap bleef trekken en al tijdens zijn studie in Delft tekende zich het dubbelleven af dat Loman zou gaan leiden. In zijn vrije tijd volgde hij colleges kunstgeschiedenis bij Huib Luns, een Nederlands kunstschilder, beeldhouwer, tekenaar, schrijver, hoogleraar aan de T.H. Delft en vader van de latere minister van buitenlandse zaken Joseph Luns. In 1941 studeerde Jan Loman af als civiel landmeter en trad in dienst bij het Kadaster in Leeuwarden.

Na de oorlog vertrok Loman in 1945 als oorlogsvrijwilliger naar Nederlands-Indië, waar hij zijn vak als geodeet voortzette. In 1949 keerde hij in Nederland terug en werkte achtereenvolgens voor het Kadaster in Arnhem, Haren (Groningen) en Leeuwarden. Daarnaast bleef hij zijn liefde om kunstenaar te worden trouw. Als autodidact leerde hij zichzelf verschillende technieken zoals schilderen, tekenen, etsen en zeefdrukken, later aangevuld met grafische vormgeving, ontwerpen voor beeldhouwwerken, litho's en fotografie. Vanaf 1958 is Jan Loman naast zijn werk voor het Kadaster ook als beeldend kunstenaar actief. In 1959 is hij medeoprichter van de Groninger kunstenaarsgroep Nu, die zich afzette tegen het Groningse kunstenaarscollectief De Ploeg. Van de kunstenaarsgroep Nu is Loman ook voorzitter geweest. Deze schilders  maakten veel landschappen en portretten. Vaak met een hoge horizon, hoekige lijnen en scherpe kleurcontrasten. In 1965 vestigde Loman zich in Beetsterzwaag. Na 40 dienstjaren ging Jan Loman in 1981, op 63-jarige leeftijd, met pensioen bij het Kadaster.

Jan Loman heeft veel geëxposeerd in binnen- en buitenland en heeft een galerie gerund in zijn woonplaats Beesterzwaag. Hij ontwikkelde zich als een veelzijdig kunstenaar die zich soepel bediende van de meest uiteenlopende technieken. In hoofdzaak zijn het abstracten, constructivistische werken, iets dat naadloos pastte bij zijn meetkundige denkwijze. Loman had een oprechte voorliefde voor het landschap. Verklaren kon hij haar niet. Loman was beducht voor gepsychologiseer. Hij hield het op: 'Misschien is die ontstaan doordat ik op het platteland geboren ben'. Maar op verschillende wijzen uit zich bij hem dat het landschap hem inspireert, dat hij er zich innig mee verbonden voelt. Het meest bekend is Loman door zijn grafisch werk, hij maakte o.a. het gestileerde logo 'Wees wijs met de Waddenzee' van de Waddenvereniging. Naast kunstenaar was Loman ook dichter. Het liefst schreef hij haiku's waarin ook weer zijn bewondering voor het landschap tot uitdrukking kwam. De minimalistische dichtvorm is een oefening in het weglaten, waardoor de essentie aan zeggingskracht wint. Een kunst die Jan Loman ook in zijn grafieken, schilderijen van abstracte landschappen en sculpturen tot in het uiterste wist te vervolmaken. Zijn beeldende kunst en dichtwerk wordt gekenmerkt door een strakke ordening.

Op 12 november 2006 overleed Jan Loman op 88-jarige leeftijd in Beetsterzwaag.