Glas-in-loodraam N.V. Gorter

Plaats: Nagele

Locatie: Ring 23

Kunstenaar: monogrammist t h

Materiaal: glas-in-lood

Jaar: 1953

Beschrijving:

Voor één van de ramen van het ingangsportaal van Museum Nagele hangt een glas-in-loodraam dat afkomstig is uit het in november 1987 gesloopte pand van N.V. Gorter aan de Kampwal 50 in Emmeloord. Simon Gorter (1871-1968) vestigde zich in 1899 als zelfstandig smid in Roodeschool. Het bedrijf breidde zich uit tot een landbouwsmederij, een garage en machinefabriek. Later kwam daar nog een garage in Delfzijl bij. De firma Gorter zag ook kansen in de nieuwe Noordoostpolder. Hiervoor werd in Emmeloord een N.V. opgericht, met Siewert Gorter (1907-1975) als directeur. Van vrije vestiging in de polder was geen sprake. Net als vrijwel alle nieuwe polderbewoners werden ook ondernemers die een bedrijf wilden starten geselecteerd. De Directie Wieringermeer, die verantwoordelijk was voor de sociaal-economische opbouw van de Noordoostpolder, bepaalde welke personen en bedrijven werden toegelaten. Siewert Gorter kwam door de strenge selectieprocedure en kreeg een vestigingsvergunning voor een garagebedrijf annex landbouwmechanisatiebedrijf en smederij in Emmeloord. Op 1 september 1950 ging de firma N.V. Gorter van start en werd tijdelijk gehuisvest in een houten barak op de hoek van de Bouwerskamp en de Nijverheidsstraat. Drie jaar woonde Siewert Gorter 3 dagen in de week in een kampeerwagen.

Begin 1953 werd gestart met de bouw van de nieuwe garage en het landbouwwerktuigenbedrijf van N.V. Gorter aan de Kampwal, naast kamp Emmeloord II. Op 18 december van dat jaar werd het pand officieel geopend door ir. A. P. Minderhoud, plaatsvervangend directeur Directie Wieringermeer en hoofd van de sociaal-economische afdeling van deze dienst, die belast was met de zorg voor de sociale maatregelen, de stichting van bedrijfsgebouwen, de inrichting en bebouwing van dorpskernen, de kolonisatie, de uitgifte van gronden en de administratie en het financieel beheer. Het garagecomplex, naar ontwerp van architect Niesten uit Leeuwarden, had een oppervlakte van 48 x 28 meter en zou nog uitgebreid worden met 2 gebouwen. De totale bouwkosten kwamen uit op ongeveer een half miljoen gulden. In 1953 was N.V. Gorter met 45 werknemers al een grote werkgever in Emmeloord. Namens het personeel werd tijdens de openingsplechtigheid een kleurig, gebrandschilderd raam aangeboden. Het vierkante raam was geplaatst naast de deur van de directiekamer. De voorstelling vertelt het verhaal van de geschiedenis van de Noordoostpolder en de plaats van de firma Gorter daarin. Het glaskunstwerk is uitgevoerd in de techniek van glas-in-lood. De geschilderde voorstelling is op het glas aangebracht door middel van brandschilderen, een eeuwenoude techniek. De kunstenaar tekende zijn voorstelling op ware grootte op papier en gaf daarna op een sjabloon, de zogenaamde calque, de voorstelling en de loodlijnen aan. Hij knipte de calque langs de loodlijnen uit om mallen te maken voor de te snijden glasstukken. Nadat de kunstenaar de kleuren gekozen had sneed de glazenier het glas aan de hand van de mallen. De kunstenaar schilderde zelf de details zoals gezichten en schaduwpartijen op de glasstukken. Het inbranden van de metaaloxiden (pigmenten) gebeurde in een oven waarbij de glasverf versmolten werd met het glasoppervlak bij een temperatuur van circa 620°C. De gebrandschilderde stukken glas zijn vervolgens door middel van loodstrips met elkaar verbonden. Eerst werden de stukken glas op hun juiste plaats gelegd. Daarna werden zij systematisch in de buigzame loodstrips gevat, die om elk stuk glas heengevouwen en aangedrukt werden. In doorsnede ziet een loodstrip eruit als en H op zijn kant, en de loodzetter duwde er aan beide kanten een stukje glas in, tot tegen de kern aan. Deze loodkern is de breedte van de snijlijn, bijna altijd 1,6 mm. Op de punten waar de loodlijsten elkaar kruisten zijn ze aan elkaar gesoldeerd. De combinatie van loodstrips en ijzeren stangen geven het raam de nodige stevigheid.

Het gebrandschilderde glas-in-loodraam is in vieren gedeeld. In het centrum van de figuratieve voorstelling is in een cirkel een kaart van de Noordoostpolder afgebeeld met de verkavelingsstructuur, Emmeloord, de 10 dorpen en op het oude land Lemmer en Kuinre. Op de bovenste helft zien we de Zuiderzee en het IJsselmeer. Links vaart een houten zeilschip voor een vuurtoren langs. Rechts zien we een drijvende kraan bezig met de aanleg van de Noordoostpolderdijk, de dijkwerkers en een kiepkar. Op de onderste helft zijn twee tractoren afgebeeld die het inmiddels ingepolderde land bewerken. Toen de eerste bewoners in de Noordoostpolder kwamen, bewerkte men het land nog met behulp van mankracht en paarden. In de jaren 1950 kwam de mechanisatie in de landbouw op gang, waarbij landarbeiders en trekdieren werden vervangen door machines. De eerste tractoren waren in 1948 met de Marshallhulp naar Nederland gekomen. De firma Gorter was dealer van de tractormerken Allis-Chalmers en David Brown. Daarnaast had het bedrijf enkele agentschappen van landbouwwerktuigen zoals de Huard ploegen. Het tractormerk Allis-Chalmers is vooral bekend geworden door de introductie van de rubberen lagedrukbanden en door de felle kleur oranje, Persian Orange genaamd. Ook zagen zij in dat een rond, gestroomlijnder uiterlijk goed was voor de verkoopcijfers. Allis-Chalmers was dan ook een belangrijke schakel in de geschiedenis van de landbouwmechanisatie. Op het glas-in-loodraam ploegt links een landbouwer op een Allis-Chalmers het net drooggevallen land. Rechts is de polder bewoond. Op deze voorstelling is links bovenaan een dorp te zien en rechts een boerderij, daaronder haalt een landbouwer met zijn David Brown de graanoogst binnen. Op de geel-oranje banier onderaan staat de tekst: "1 Dec AANGEBODEN DOOR HET PERSONEEL 1953". Het is onbekend welke kunstenaar het raam ontworpen heeft. Rechtsonder is het glaskunstwerk gesigneerd en gedateerd t. h. '53.

Vooral in de begin jaren was de firma Gorter een florerend bedrijf. Door het verdwijnen van merken en de toenemende concurentie werd het bedrijf in 1979 beëindigd.