Kubische fossielen

Kubische fossielen
Kubische fossielen Kubische fossielen Kubische fossielen Kubische fossielen Kubische fossielen

Plaats: Emmeloord

Locatie: Harmen Visserplein

Kunstenaar: Sjoerd Buisman

Materiaal: beton

Jaar: 1992


Beschrijving:

In 1990 werd een meervoudige opdracht voor een kunstwerk op het Harmen Visserplein uitgeschreven. Een jury bepaalde dat de opdracht werd verleend aan de kunstenaar Sjoerd Buisman. Het kunstwerk is door een bouwbedrijf ter plekke vervaardigd. Een knop van een plant was het uitgangspunt voor het beeld, dat hier geheel geintegreerd is in de bebouwde omgeving. Het object bestaat uit twee delen; de knop die uit de straat oprijst en verzonken in het trottoir het tegenovergestelde van het bovengrondse deel, de fossiele knop of oervorm. Het kunstwerk is gelaagd en heeft een gesloten vorm.

Sjoerd Buisman, die zijn artistieke inspiratie ontleent aan de natuur, houdt zich bezig met planten en bomen en de manier waarop zij groeien. Hij laat groeiprocessen in de natuur zien. Begin jaren tachtig doet de phyllotaxis haar intrede in het werk van de kunstenaar. Deze botanische term staat voor de groepering van bladeren rond een stam. Phyllotaxis komt van twee oud-Griekse woorden, Phyllo betekent blad en Taxis staat voor arrangement ofwel ordening. De phyllotaxis is een “groeispiraal”, volgens Buisman de oervorm van alle natuur. Hij heeft phyllotaxis beelden in verschillende formaten en van verschillende materialen gemaakt. Rond 1992 ontwikkelde Buisman phyllotaxis beelden die de natuur nooit zal voortbrengen, maar wel een natuurlijke logica hebben. Vierkante phyllotaxis beelden in de vorm van een terrasvormige piramide, een ziggurat, die hij 'Babel' noemde een verwijzing naar de spiraalvorm van de toren van Babel. Wie het kunstwerk op het Harmen Visserplein nader bekijkt zal in dit vierkante kunstwerk eveneens een spiraalvorm ontdekken. 'Kubische fossielen' is overduidelijk een phyllotaxis beeld uit de serie 'Babel'. Bij deze serie heeft Buisman de "groeispiraal" verlaten en zich beperkt tot zuivere sculpturale principes.

In een artikel in de Noordoostpolder van april 1992 staat het volgende: "Emmeloord - het kunstwerk van de Haarlemse kunstenaar Sjoerd Buisman voor het gemeentehuis in Emmeloord krijgt vorm. Deze week is, gedeeltelijk onder toezicht van de kunstenaar zelf, met de plaatsing begonnen. Over enkele weken zal de officiële onthulling plaats vinden.
Natuurlijke groeiprocessen is een thema dat in vrijwel al het werk van de bekende kunstenaar-bioloog is terug te vinden. In het kunstwerk voor de Noordoostpolder is Buisman uitgegaan van de sferen die in zijn geest kwamen bij het horen van de naam 'Noordoostpolder'. Met zijn beeldengroep legt de kunstenaar de relatie met het heden, de ontwikkeling van agrarisch land op de zeebodem, en met het verleden via de spiraal die anderhalve meter de grond in draait, daarbij verwijzend naar de tijd dat de polder water was en in een nog verder verleden weer land. De kunstwerken van beton, dat nog veertien dagen moet uitharden, worden gemarkeerd via een spiraalpatroon in de bestrating van tien bij tien meter. Langs de spiraal die de diepte ingaat, wordt uit veiligheidsoverwegingen een randje aangebracht. De gemeente heeft voor de spiraalkunst 90.000 gulden uitgetrokken". In het bijschrift bij de foto bij het artikel wordt het object 'drie knoppen in diverse gedaante' genoemd. In Noordoostpolder staat het kunstwerk bekend als 'Kubische fossielen'.
 
Na de plaatsing van het kunstwerk 'Kubische fossielen' werd er nogal wat kritiek geuit. Verontrustte burgers waren van mening dat er sprake was van een verraderlijke valkuil, met name in de avond. De gemeente werd ten aanzien van dat laatste onachtzaamheid verweten omdat men hier bij het kiezen van het ontwerp van Sjoerd Buisman, onvoldoende rekening mee zou hebben gehouden. Verantwoordelijk wethouder Joukje van den Berg-Otter bestreed dit ten stelligste. Zij voerde aan dat de gemeente wel degelijk een zorgvuldige afweging gemaakt had bij het zoeken naar een geschikte plaats voor het kunstobject. In dit kader was er onderzoek gedaan naar de zogenaamde looplijnen waarlangs mensen zich over het algemeen over het plein begaven. Daaruit was gebleken dat de plaats waarop het kunstwerk gesitueerd is, geen deel uitmaakte van dit lijngebied. Om de bezorgde burgers tegemoet te komen werd het kunstwerk van verlichting voorzien.

Ook in 2021 werd er kritiek geleverd op het kunstwerk. Op 12 juli meldde Omroep Flevoland onder de kop "Storend gat in kunstwerk mag niet worden veranderd" het volgende: "Burgemeester en wethouders van Noordoostpolder storen zich aan een gat dat deel uitmaakt van een kunstwerk bij het gemeentehuis in Emmeloord, maar ze kunnen er niet zomaar iets aan veranderen. Dat laten ze weten aan een inwoner die zich over het gat had beklaagd.
Het gat is onderdeel van het werk Kubische Fossielen, van kunstenaar Sjoerd Buisman. Dit kunstwerk uit 1993
[1992 red.] bestaat uit een onregelmatige betonnen piramide boven de grond, met daarnaast een gat in de grond, waar die piramide -theoretisch- omgekeerd in zou passen. In het gat staat vaak een laag bruin water, waar geregeld bladeren en afval in drijven. De briefschrijver vond dat de gemeente iets aan het gat moest doen. Maar volgens burgemeester en wethouders is het kunstwerk lang geleden in opdracht van de gemeente geplaatst en kan het niet zomaar aangepast of weggehaald worden. De gemeente heeft al eerder met de kunstenaar over het gat gesproken. En de burgemeester heeft onlangs nog opnieuw contact met hem gehad. Sjoerd Buis [Buisman red.] zou de gemeente erop hebben gewezen dat zijn kunstwerk ook bedoeld is als speelelement voor kinderen en dat het gat onderdeel is van het werk. Hij ziet dan ook geen reden om zijn kunstwerk aan te passen. Overigens heeft de gemeente in het verleden wel verlichting in het gat aangebracht, om te voorkomen dat er in het donker iemand in zou vallen. Ook wordt het gat volgens de gemeente geregeld schoongemaakt en zou regenwater eigenlijk automatisch moeten weglopen".

Op 15 december 2022 maakte de gemeente Noordoostpolder bekend dat 'Kubische fossielen' in 2023 uit het straatbeeld van Emmeloord verdwijnt. De inzichten rondom veiligheid zijn in 30 jaar behoorlijk aangescherpt. Onderzoek heeft aangetoond dat er aanpassingen nodig zijn om de veiligheid te kunnen garanderen. Die aanpassingen betreffen zowel het bovengrondse als het dieper gelegen gedeelte van het werk. Om te voldoen aan de veiligheidseisen die heden ten dage gelden voor objecten in de openbare ruimte, moet het kunstwerk dusdanig worden aangepast dat de sfeer en het karakter van het werk teveel geweld wordt aangedaan. Kunstenaar Sjoerd Buisman gaat daarom niet akkoord met wijzigingen. Het kunstwerk kan vanwege de veiligheid ook niet verplaatst worden naar een andere locatie. Daarom heeft het college van B&W van Noordoostpolder besloten het kunstwerk te verwijderen en te kiezen voor een andere inrichting van dit deel van het Harmen Visserplein. Kunstenaar Sjoerd Buisman legt zich niet neer bij het verwijderen van zijn beeld. Hij spreekt van een ‘kleinburgerlijke’ beslissing van de gemeente Noordoostpolder. "Het is niet zomaar iets. Dit is een van mijn belangrijkste beelden in de openbare ruimte, het werk illustreert mijn oeuvre." In 2021 heeft burgemeester Roger de Groot contact met de kunstenaar gezocht. In het gesprek met de burgemeester en medewerkers van de afdeling culturele zaken werd duidelijk dat de gemeente af wil van het kunstwerk. Buisman heeft toen tegen ze gezegd: "Dat gaat niet zomaar. Je mag kunst in de openbare ruimte niet zomaar weghalen." Volgens Buisman is in het gesprek niets gezegd over eventuele aanpassingen. De kunstenaar beraadt zich nu over een schadevergoeding, maar wil daar wel met de gemeente goed uitkomen. De kunstenaar staat ervoor open als de gemeente toch nog besluit om het werk te herplaatsen. Als het kunstwerk, dat de link met de prehistorische geschiedenis van Noordoostpolder verbeeldt, in opslag gezet wordt dan verwacht Buisman dat het daar nooit meer uit komt. In april 2023 wordt het kunstwerk verwijderd en voorlopig in de opslag geplaatst. Op een schadevergoeding hoeft de kunstenaar niet te rekenen, zegt de gemeente. "Hierover is jurisprudentie. Er zijn heel veel rechtszaken gevoerd waaruit gebleken is dat een schadevergoeding niet hoeft te worden betaald". Nu 'Kubistische Fossielen' definitief wordt weggehaald, heeft Buisman besloten zich erbij neer te leggen. Hij wil de gemeente Noordoostpolder nu voorstellen om 'Kubistische Fossielen' te verplaatsen naar het Kröller-Muller Museum in het Gelderse Otterlo. "De meeste werken van mij staan daar", verklaart hij. De kunstenaar kreeg tot begin september de tijd om dat te regelen. Op 8 september 2023 werd bekend gemaakt dat 'Kubische Fossielen' vernietigd wordt, omdat het de kunstenaar niet gelukt is een andere plek voor het kunstwerk te vinden. Op 18 oktober 2023 is een aannemer begonnen met de sloop. Met een graafmachine en sloophamer is het kunstwerk in stukken gehakt. Na 31 jaar het Harmen Visserplein te hebben gesierd verdween het kunstwerk uit de openbare ruimte en kon er een nieuw item toegevoegd worden aan de indrukwekkende lijst van verdwenen kunst in Emmeloord. Bron: Omroep Flevoland.

In het programma Beeldspraak geeft Sjoerd Buisman uitleg over het kunstwerk.

Kunstenaar

Sjoerd Buisman is op 23 maart 1948 in Gorichem geboren. Al jong was Buisman geinteresseerd in de natuur. Hij struinde de uiterwaarden van de Merwede bij Gorichem af, zoekend naar planten die hij bij wijze van biologisch experiment herhaaldelijk verplaatste. Lang twijfelde hij of hij biologie zou gaan studeren of naar de kunstacademie zou gaan. Hij koos voor het laatste. Sjoerd Buisman volgt zijn opleiding van 1965 – 1967 aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Daarna studeert hij van 1968 - 1970 aan ateliers '63 in Haarlem. Buisman onderzoekt sinds de jaren zestig natuurlijke groeiprocessen en maakt die op verschillende manieren zichtbaar in zijn werk. Vanaf 1967 t/m 1979 was hij heel experimenteel bezig in de vrije natuur zelf. Hij plantte bijv. bomen onderste boven in de grond, om dan met behulp van foto's de gevolgen te registreren. Het werk van Buisman is over het algemeen non-figuratief. Hij liet zich inspireren door de Arte Povera. In 1969 had Sjoerd Buisman, toen 19 jaar oud, zijn eerste solotentoonstelling. Vanaf 1974 is hij zeven jaar leraar aan de Academie in Rotterdam waar hij in 1967 afstudeerde. Van 1978 – 1981 geeft hij ook les aan de Academie voor schone Kunst & Vormgeving in 's Hertogenbosch. Van 1982 – 1984 geeft hij les aan de Academie voor Kunst & Vormgeving in Arnhem. 

Buisman was de eerste Nederlandse kunstenaar die ging experimenteren met het materiaal dat de natuur laat groeien. Door de levende materialen in allerlei richtingen te sturen groeiden, letterlijk, zijn kunstwerken. Om een andere vegetatie te leren kennen als de Nederlandse maakt Buisman verschillende studiereizen naar de tropen. In 1982 bezocht hij de Philippijnen waar hij de phyllotaxis ontdekte, die vanaf dat moment de belangrijkste inspiratiebron en thema voor zijn werk is. Toen ontstonden de eerste spiraalvormige beelden, de fossiele spiralen en kort daarna de phyllotaxis-beelden, die geïnspireerd waren op de bladschikking van een selderijplant. De fascinatie van Buisman voor de phyllotaxis had vooral te maken met de symboolwaarde van de groeispiraal. Volgens hem staat die voor het continue proces van leven en dood en van groei en ontbinding. De van de phyllotaxis afgeleide spiraalvorm wordt door hem gestileerd en in al haar variaties in zijn werk toegepast. Staand, gestapeld, verzonken in de aarde, liggend of als doorsnede, maar altijd voldoen de sculpturen aan een bepaalde wetmatigheid. Ze hebben de verschijningsvorm van knoppen, stengels en bomen en bestaan uit segmenten die geplaatst zijn volgens het spirale groeiprincipe. Buisman voerde zijn phyllotaxis beelden uit in brons, beton, hout, gietijzer en papier-maché. Rond 2000 doet de ‘ouroboros’, de slang die in zijn eigen staart bijt en zo naar onsterfelijkheid en een nieuw begin verwijst, zijn intrede in Buismans werk. Ook dit thema is te herleiden tot het principe van de spiraal. Sinds 1985 woont en werkt Sjoerd Buisman in Amsterdam en La Ferrière-Duval, Normandië. In de Amsterdamse Pijp biedt een 19e eeuws fabriekspand onderdak aan zijn atelier.

Phyllotaxis beelden van Sjoerd Buisman zijn onder andere te vinden in Haarlem (1985), beeldenpark van het Kröller Müller museum in Otterlo (1987), Diepenheim (1990), Gouda (1991), Emmeloord (1992), Groningen (1994) en Den Haag (2003). In Almere bevindt zich het kunstwerk 'Souvenirs van het oude land' (1999).

In 2003 kreeg Sjoerd Buisman de A. Roland Holst-Penning toegekend voor zijn gehele oeuvre.