Sluitsteen

Sluitsteen
Sluitsteen Sluitsteen Sluitsteen

Plaats: Zeewolde

Locatie: Zeewolderdijk

Kunstenaar: Britt Nelemans, Marga Minco

Materiaal: graniet

Jaar: 1996


Beschrijving:

In maart 1959 werd met de dijkbouw van Zuidelijk Flevoland begonnen. Het duurde meer dan achtenhalf jaar voordat de 70 kilometer lange dijk kon worden gesloten. Geldgebrek was hiervan de belangrijkste oorzaak. De Deltawerken waren ter hand genomen en bovendien eiste het wegenbouwprogramma veel geld. Zodoende bleven slechts beperkte geldmiddelen over voor de Zuiderzeewerken. In de zomer van 1966 werd aangevangen met het laatste 15 kilometer lange dijkvak tussen Nijkerk en de Knardijk. Het gat bij Nijkerk werd als eerste op 11 oktober 1967 gesloten. Als sluitingsdatum voor het sluitgat bij de Knardijk werd 18 oktober aangehouden en Hare Majesteit Koningin Juliana werd uitgenodigd. Op de 16e oktober stak een flinke storm op, het sluitgat en de dijk liepen ernstige schade op. De sluiting moest uitgesteld worden. Op 25 oktober werd de dijk 's morgens om half elf, onder Koninklijke belangstelling, definitief gesloten.

Op die plek aan de Zeewolderdijk werd op 25 juli 1996 een literaire steen van graniet onthuld door burgemeester Geke Faber van Zeewolde. De literaire steen is ontworpen en vormgegeven door schriftbeeldhouwster Britt Nelemans van het Utrechtse bedrijf Letters-in-Steen. Vijf platte platen, variërend in hoogte en breedte. De ruimte tussen de platen is even groot als de dikte van de platen. De grootste plaat staat achteraan en vooraan de kleinste waarin Nelemans een vierregelig gedicht van Margo Minco heeft gebeiteld. Het gedicht heeft een vrije versvorm.

grillig ligt het water

kastijdt de dijken, sluit en keert

windscheef beschermt het riet

een zee van land

De literaire steen maakt deel uit van het project Dijkwacht. Om stil te staan bij het 10-jarig bestaan van de provincie Flevoland werden in de zomer van 1996 uiteenlopende kunstprojecten in de buurt van de sluitpunten geplaatst. Zowel schrijvers als beeldend kunstenaars werkten aan het project Dijkwacht mee. De vier sluitpunten in de dijken van Flevoland zijn die punten waar de dijken als laatste gedicht zijn en dus van grote betekenis voor het ontstaan van de polder. Op de plaatsen waar sluitstenen zijn gelegd en de dijken gedicht werden ze opnieuw 'gedicht' met woorden van Nederlandse dichters. Door de versregels in steen te beitelen maken de dijken nu ook zichtbaar deel uit van een gedicht.

Ook ten westen van Schokkerhaven, ten westen van Espel en ten noorden van Lelystad zijn gedichten van respectievelijk Remco CampertEd Hoornik en Jan Wolkers in steen vereeuwigd. Minco, Campert en Wolkers hadden op een koude winterdag de historische plekken aan de rand van de polder bezocht waar hun gedichten zouden worden vereeuwigd. Tijdens de openingsplechtigheid van het project Dijkwacht op 26 juni 1996 vertelde Marga Minco aan de Zwolse Courant: "Ik heb wel iets met water. Toen we op die koude dag gingen kijken naar de plek waar het moest komen, had het wijde meer veel weg van een zee. Er stond een ijzige vrieswind maar het leek wel alsof de laatste golven bespoten waren met een stevige spray. Het water hield zich stil. Het water is altijd anders". De schrijvers en de beeldend kunstenaars die aan het project deelnamen, lieten zich inspireren door het ontstaan, de natuur en de cultuur in de provincie. 

Bij de sluitsteen op de Zeewolderdijk zijn in de zomer van 1996 twee tijdelijke kunstwerken gerealiseerd. Marcel van Campen wilde met zijn werk 'De Bekroning' enerzijds een bijdrage leveren aan de historie van de polder en anderzijds de schoonheid van het Flevolandse landschap bekronen. Hij ontwierp een installatie bestaande uit een ellipsvormige figuratie van zwarte hardhouten boomstammen die in een vermeerderingstuin stond. In het midden hing een zwart zwaard in de vorm van een kruis, een teken waarmee Van Campen hoop en zegeningen symboliseerde. In het stalen zwaard was een tekst uit het boek De Val van Marga Minco gegraveerd: 'De wind is overal'.

Eleni Tzatzalos bracht met haar werk Flevo Lacus een ode aan het land en de geschiedenis van de provincie Flevoland. Als uitgangspunt nam zij een luchtfoto van het gebied rondom het sluitgat. De vorm ervan vertaalde de kunstenares naar een kunststoffen bassin, waarin zij het authentieke water uit de nabijgelegen sloten in trilling bracht als een echo van de oerkrachten van het voormalig zeegebied. De vorm van het bassin was gebaseerd op het in het Wolderwijd gelegen eiland 'de Biezen'. Dit bassin werd in de benedenruimte van de Biezenburcht geplaatst en was door een venster te zien. Bij het bassin hoorde een buiten opgestelde vijfhoekige betonnen paal waarop de luchtfoto was geborgen.  

In de zomer van 2022 zond Omroep Flevoland een vierdelige serie uit over de sluitstenen. Bekijk hier de uitzending: Sluitstenen ontwerpen, 'niet iedereen kan dit'. 

Schriftbeeldhouwer

Britt Nelemans (1951) houdt van jongs af aan van stenen en fossielen. Zij studeerde geologie, kwam in het onderwijs terecht maar putte daar geen voldoening uit. Toen heeft ze zich laten omscholen tot schriftbeeldhouwer of beeldhakker. Het liefst hakt zij vrije ontwerpen, maar in een gevelsteen kan zij ook haar ambities kwijt. Voor iedere steen maakt zij een ontwerp. De keuze van de letter is belangrijk. Vaak ontwerpt ze de letters zelf, haar vak zit eigenlijk tussen steenhouwer en typograaf in. Steen is eerlijk materiaal, je kan je als steenbeeldhouwer geen fout permitteren. Met beitel en hamer klopt zij de letter uit de steen. Voor elke steensoort is een andere beitel. Die komen uit Engeland, daar zijn nog veel letterhakkers. Britt Nelemans werkt met een rond kloppertje, dat vindt zij fijner werken dan een vierkante hamer.

Dichter

Marga Minco werd op 31 maart 1920 in Ginneken geboren. Marga Minco is een pseudoniem, de werkelijke naam van de schrijfster is Sara Menco. Ze was het derde kind in het joodse gezin.Toen ze 5 jaar was, verhuisde het gezin naar Breda, waar haar vader een vooraanstaande positie in de joodse gemeenschap had. Marga bezocht daar de Nutsschool voor meisjes bij het Valkenberg. Van 1933-1940 was ze leerling-journaliste bij de Bredasche Courant. Tijdens de Duitse bezetting is ze ondergedoken in Amsterdam, de Haarlemmermeer en Heemstede. Zij is de enige overlevende van het gezin dat tijdens de bezetting werd weggevoerd. Minco was getrouwd met de schrijver/dichter Bert Voeten (1918-1992). Een groot deel van haar werk is door oorlogservaringen gekleurd. De verhalen die niet direct op de oorlog betrekking hebben, gaan wel altijd over eenzaamheid en isolement. In 1957 ontving zij de Multatuliprijs voor het verhaal 'Het adres' en een jaar later de Vijverbergprijs voor 'Het bitter kruid', dat in acht talen is vertaald.

Kunstenaars

Marcel van Campen is in 1957 in Amersfoort geboren. Van 1985 - 1988 heeft hij aan het Open studiecentrum Amsterdam HBO-tekenen gedaan. Van 1988 - 1989 heeft hij les gehad aan de Rijksacademie in Amsterdam op de afdeling keramiek en beeldhouwen.

Marcel van Campen woont en werkt in Almere. Als artistiek vertrekpunt voor zijn werk geldt steeds een emotioneel moment. Vanuit een intense beleving van de natuur en ontmoetingen met mensen in zijn directe omgeving, ontstaat een eerste idee dat later uitgewerkt wordt tot een autonoom (op zich zelf staand, zelfstandig) beeld. In de overtuiging dat er meer is tussen hemel en aarde dan de direct waarneembare wereld, bouwt hij aan zijn eigen mythologische (fabelachtige, buitensporige) beeldverhaal. Het lot van de mens, de vergankelijkheid (het niet blijvend zijn), vormt de rode draad in zijn werk. In het drooggelegde land van Flevoland, als tijdelijk resultaat van een eeuwenoude strijd tussen mens en natuurelementen, vindt hij een geschikt decor.

In het werk van Van Campen is de ellipsvorm overduidelijk aanwezig als symbool van de vergankelijkheid. De ellipsvorm, vergelijkbaar met de baan die de aarde rond de zon maakt.

 

Eleni Tzatzalos is in 1958 in Griekenland geboren. Van 1983 tot 1988 studeerde zij aan de AKI in Enschede aan de afdeling monumentaal en audiovisueel. Environments en installaties vormen de rode draad in haar werk.