Lancastermonument

Plaats: Urk

Locatie: Ensgat / Michiel de Ruyterallee

Kunstenaar: Fokke de Vries

Materiaal: cortenstaal

Jaar: 2025

Beschrijving:

Op 17 december 1942 stortte niet ver van Urk de Lancaster ED333 in de Noordoostpolder neer. Het was rond half negen 's avonds toen de bommenwerper op zijn eerste operationele vlucht in het luchtruim boven Urk door de 24-jarige jachtvlieger Hptm. Helmut Lent van de Duitse Luftwaffe werd neergeschoten. Om 20.38 uur sloeg het toestel op kavel NE14, aan de huidige Karel Doormanweg, in de modder van de droogvallende Noordoostpolder. Alle 7 bemanningsleden, 4 Canadezen en 3 Engelsen, kwamen bij de crash om het leven.

Omdat de craslocatie zich in de buurt van de nieuwe Zeeheldenwijk bevindt en de gebeurtenissen rond de luchtoorlog 1940-1945 deel uitmaken van het verhaal van Urk heeft de gemeenteraad van Urk het college van B&W in een motie gevraagd een straat in de nieuwe woonwijk te vernoemen naar de Canadeese piloot van de Lancaster ED333, F/O Samuel Lorne McBurney. Zeker omdat Urk in de Tweede Wereldoorlog een belangrijk oriëntatiepunt was voor geallieerde vliegeniers op weg naar Duitsland. Het luchtruim werd streng bewaakt door Duitse jachtvliegtuigen en het kwam daarom geregeld tot luchtgevechten boven Urk. Het idee van de gemeenteraad sloot naadloos aan bij een plan dat al vanuit het gemeentehuis was opgestart. Voor het bouwrijpmaken van de Zeeheldenbuurt moest de gemeente Urk onderzoek doen naar mogelijk afgeworpen munitie omdat er eerder op kavels in de buurt al bommen gevonden waren. Daardoor kwam het verhaal van de Lancaster ED333 opnieuw onder de aandacht van de gemeente. Tijdens de raadsvergadering op 28 maart 2024 deelde wethouder Freek Brouwer mee dat B&W al in 2023 de lokale kunstenaar Fokke de Vries gevraagd had een schetsontwerp te maken voor een herdenkingsmonument voor de 7 gevallen vliegers. 

In de informatienota 'monument Lancaster ED333 v 010524, gedenken piloot' van 1 mei 2024 van B&W van Urk aan de gemeenteraad staat dat het kunstwerk moet komen op het middeneiland van de rotonde op de kruising van het Ensgat en de Michiel de Ruyterallee. "In de Zeeheldenbuurt worden helden vernoemd. De luchtvaart is zeer nauw verwant met de zeevaart. Boven de huidige Zeeheldenbuurt hebben 7 jonge geallieerde mannen hun leven gegeven voor onze vrijheid". Op 21 mei 2024 besloot het college van B&W om het schetsontwerp van Fokke de Vries uit te werken tot een definitief ontwerp en het monument op Urk te laten vervaardigen. Daarnaast is besloten om de kosten van het realiseren en onthullen van het monument, € 75.000,-, via de kadernota op te nemen in de begroting voor 2025. 

Kunstenaar Fokke de Vries stelde voor om het monument uit te voren in cortenstaal in een soortgelijke stijl als het maritiem erfgoed kunstwerk dat op 30 januari 2025 op de rotonde Urkerweg / Michiel de Ruyterallee geplaatst is. De Vries refereert met zijn ontwerp naar een boekrol die gedeeltelijk geopend is. Op de zijkant is het embleem van het No. 97 Squadron RAF afgebeeld en het motto 'Achieve your aim' wat Latijn is voor 'Bereik uw doel'. Op de open zijde van de rol zijn zegels bevestigd met de namen van de 7 omgekomen bemanningsleden. Naast piloot F/O Samuel Lorne McBurney waren boordwerktuigkundige Sgt. James Izatt, waarnemer W/O Leonard Everett Thorneycroft, radiotelegrafist/boordschutter Sgt. William Henry Paul Kelleher, bommenrichter F/Sgt. Stanley Finance Mattoon, rugkoepelschutter F/Sgt. Glyn Bull en staartschutter W/O Chester Charles Trudell aan boord van het toestel. Boven de 'boekrol' zweeft het model van de Lancaster bommenwerper met op de romp radiocode OF-B. De opening van de boekrol geeft de hoofdletter V van Victory weer. Fokke de Vries verwijst met zijn ontwerp tevens naar het boek Openbaringen. De opening van de rol geeft aan dat na Pasen de boekrol is geopend en de zegels verbroken; de tijd onttrok zich totdat Hij weer komt op de wolken van de hemel. Tussentijds wordt in het boek Openbaringen gesproken over ziektes, natuurrampen en oorlogen zoals de Tweede Wereldoorlog waarin het verhaal van de Lancaster ED333 en zijn bemanning zich afspeelt. VCU TDC Urk was verantwoordelijk voor het technisch uitwerken van het ontwerp en het fabriceren en plaatsen van het monument.

Het herdenkingsmonument voor de bemanning van de Lancaster ED333, dat 's avonds van binnenuit verlicht wordt, is in april 2025 op de rotonde Ensgat / Michiel de Ruyterallee geplaatst. In 2025 wordt herdacht dat de Tweede Wereldoorlog 80 jaar geleden ten einde kwam en we sindsdien in Nederland in vrijheid leven. Het Lancastermonument herinnert aan het offer dat deze zeven helden brachten voor onze vrijheid. Op zaterdag 3 mei onthulde wethouder Freek Brouwer het monument samen met Hans Crebas. Burgemeester Cees van den Bos benadrukte tijdens de onthullingsceremonie het belang van blijvende herinnering: "Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Deze mannen kwamen uit een ander land om ons te bevrijden. Daar mogen we elke dag bij stilstaan".

Het is wel opmerkelijk dat het monument geplaatst is zonder dat er door de gemeente een vergunning is afgegeven. In het Gemeenteblad 2025 132306 is te lezen dat de Gemeente Urk op 24 maart een aanvraag ontvangen heeft voor een omgevingsvergunning voor het plaatsen van het Lancastermonument en daarover waarschijnlijk 19 mei 2025 een besluit neemt. 

Bronnen: urk.bestuurlijkeinformatie.nl; Omroep Flevoland.

Kunstenaar

Fokke Riekeltsz. de Vries is op 31 maart 1976 op Urk geboren. In 2010 maakte De Vries een moderne versie van de 'brede en smalle weg'. Sinds 2015 is hij werkzaam als grafisch ontwerper.