Sluitsteen

Sluitsteen
Sluitsteen Sluitsteen

Plaats: Schokkerhaven

Locatie: Zuidermeerdijk

Kunstenaar: Britt Nelemans, Remco Campert

Materiaal: basalt en graniet

Jaar: 1996


Beschrijving:

Op deze plek op de Zuidermeerdijk werd op 13 december 1940 het laatste dijkvak rondom de toekomstige Noordoostpolder gesloten.  Aan de voet van de dijk, nabij het Sluitgatmonument, werd in augustus 1996 een basaltstenen muurtje onthuld waarin een literaire steen gemetseld is met daarin gehouwen een drieregelig gedicht, een terzine, van Remco Campert over de dijk.

WATER
SLUIT IK
 
LAND
ONTSLUIT IK
 
HEMEL
ONTSLUIT ME

Deze literaire sluitsteen is gerealiseerde in het kader van het project Dijkwacht en een belangrijke visuele markering van de ontstaansgeschiedenis van Flevoland. De vier sluitpunten in de omringdijken zijn die punten waar de dijken als laatste gedicht zijn en dus van grote betekenis voor het ontstaan van de polder. In de zomer van 1996 werden uiteenlopende kunstprojecten in de buurt van de sluitpunten geplaatst. Zowel schrijvers als beeldend kunstenaars werkten aan het project Dijkwacht mee en lieten zich inspireren door de ontwikkeling van de provincie Flevoland en haar verhouding tussen natuur en cultuur. Om stil te staan bij het 10-jarig bestuurlijk bestaan van de provincie Flevoland had de provincie het plan opgevat om het dichten van de dijken te laten herleven met dichten in een andere zin van het woord. Op de plaatsen waar sluitstenen zijn gelegd en de dijken met keileem werden gedicht werden ze opnieuw 'gedicht' met woorden van dichters. Zo kreeg het woord dichten een dubbele betekenis. 

Met de literaire stenen wordt het sluiten van de dijken rondom Flevoland blijvend herdacht. De provincie liet ook gedichten van respectievelijk Ed HoorninkJan Wolkers en Marga Minco in basalt vereeuwigen. De gedichten zijn te vinden bij Espel, Lelystad en Zeewolde. De literaire stenen zijn ontworpen en vormgegeven door schriftbeeldhouwster Britt Nelemans van het Utrechtse bedrijf Letters-in-Steen. Bij het ontwerp is de spatiëring, de ruimte tussen de letters, net zo belangrijk als de letters zelf. De tekening, op schaal, werd met twee plakbandjes op de steen vastgeplakt, met een velletje rood carbon ertussen. Vervolgens werd het ontwerp op de steen overgetrokken waarna de letters er met hamer en beitel werden uitgeklopt.

Beeldend kunstenaar Erick de Lyon realiseerde bij de sluitsteen het tijdelijk kunstproject 'N. NO. O. ZO. Z. ZW. W. NW'. De wind intrigeerde De Lyon mateloos. Op de Zuidermeerdijk had hij een archief, in de vorm van een huisje, geplaatst waar de wind op volle kracht omheen, overheen en doorheen kon blazen. In het archief was een kaart van de wind te zien, verder was het huisje verlaten. De eigenaar van het gebouwtje was op reis naar de oorsprong van de vijf windrichtingen, die in Nederland het meest voorkomen. Gedurende het project zocht Erick de Lyon onder andere in IJsland, het merengebied van Finland en in het Atlasgebergte naar beeldend materiaal om zijn archief uit te bereiden. 

In 1990 is, ter gelegenheid van het feit dat 50 jaar geleden het dijkvak Urk-Ramspol werd gedicht, het Sluitgatmonument opgericht. In de zomer van 2022 maakte Omroep Flevoland een 4-delige serie over de sluitstenen. Bekijk hier de uitzending 'Sluitstenen, vergeten kunst op de dijken'.

Schriftbeeldhouwer

Britt Nelemans (1951) houdt van jongs af aan van stenen en fossielen. Zij studeerde geologie, kwam in het onderwijs terecht maar putte daar geen voldoening uit. Toen heeft ze zich laten omscholen tot schriftbeeldhouwer of beeldhakker. Het liefst hakt zij vrije ontwerpen, maar in een gevelsteen kan zij ook haar ambities kwijt. Voor iedere steen maakt zij een ontwerp. De keuze van de letter is belangrijk. Vaak ontwerpt ze de letters zelf, haar vak zit eigenlijk tussen steenhouwer en typograaf in. Steen is eerlijk materiaal, je kan je als steenbeeldhouwer geen fout permitteren. Met beitel en hamer klopt zij de letter uit de steen. Voor elke steensoort is een andere beitel. Die komen uit Engeland, daar zijn nog veel letterhakkers. Britt Nelemans werkt met een rond kloppertje, dat vindt zij fijner werken dan een vierkante hamer.

Dichter

Remco Wouter Campert werd op 28 juli 1929 in Den Haag geboren. Zijn vader  was de dichter en journalist Jan Campert, die in 1943 in concentratiekamp Neuengamme overleed. De moeder van Remco was de actrice Joekie Broedelet.

Vanaf 1945 woonde Remco Campert met zijn moeder in Amsterdam. Daar volgde hij het gymnasium aan het Amsterdams Lyceum. Tijdens zijn middelbare schooltijd had hij meer aandacht voor zijn eigen rubriek en stripverhaal in de schoolkrant dan voor zijn huiswerk. Met medescholier Rudy Kousbroek richtte hij in 1950 het tijdschrift 'Braak' op. Achteraf gezien was dit de geboorte van de literaire groep 'de Vijftigers'.

In 1951 debuteerde hij met de dichtbundel "Vogels vliegen toch". Zijn werk wordt gekenmerkt door het gebruik van spreektaal, een lichte ironie en een scherpe observatie. Naast gedichten schreef Campert korte verhalen en romans. In 1979 werd hem de P.C. Hooftprijs toegekend voor zijn gedichten. Sinds 1996-2006 schreef Campert dagelijks, samen met Jan Mulder, onder de naam CAMU een column op de voorpagina van de Volkskrant.

Remco Campert overleed op 4 juli 2022 in Amsterdam. Hij was 92.

Kunstenaar

Erick Charles Martin de Lyon is op 21 november 1956 in Den Haag geboren. Hij studeerde vanaf 1972 architectuur aan de TU in Delft en van 1978 tot 1982 beeldende kunst aan de Rijkacademie van beeldende kunsten in Amsterdam. De Lyon werkt voornamelijk in de openbare ruimte en neemt daarbij natuurlijke verschijnselen als uitgangspunt. Hij kijkt naar wat er is en destilleert daar iets uit dat hij tot een werk maakt. Erick de Lyon is oprichter van Atelier de Lyon. Kenmerkend voor het bureau is dat zij samenwerkingsverbanden aangaat waardoor aan grote projecten gewerkt kan worden. Zo ontstond in 2018 in samenwerking met landschapsarchitect Ronald Rietveld het monument Deltawerk// in het Waterloopbos bij Marknesse.

In 1996 maakte De Lyon het tijdelijk kunstwerk 'N. NO. O. ZO. Z. ZW. W. NW.' in het kader van het kunstproject Dijkwacht ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van de provincie Flevoland. In 2007 realiseerde hij een kunstwerk aan de Eelderbaan in Groningen onder dezelfde titel. Ook bij dit kunstwerk is de windrichting het uitgangspunt.