Deltawerk //

Plaats: Marknesse

Locatie: Voorsterweg 36

Kunstenaar: Ronald Rietveld, Erick de Lyon

Materiaal: beton

Jaar: 2018

Beschrijving:

Op 21 december 1979 vond bij het Waterloopkundig Laboratorium in het Waterloopbos de oplevering plaats van een nieuwe grote golfgoot, de zogenaamde Deltagoot, die in samenwerking met Rijkswaterstaat gebouwd was voor onderzoek naar de hydraulische en grondmechanische problemen m.b.t. de Stormvloedkering in de Oosterschelde. De golfgoot had de vorm van een sluiskolk met een lengte van 240 m, een breedte van 5 m en een diepte tussen 7 en 9,5 m. De Deltagoot was boven het maaiveld gebouwd, waarna het terrein met zand was opgehoogd. Op 21 augustus 1980 stelde de minister van Verkeer en Waterstaat, ir. Dany Tuijnman (1915-1992), de nieuwe onderzoekfacititeit van het Waterloopkundig Laboratorium, officieel in gebruik. In de grote golfgoot werden met behulp van een golfopwekkingsysteem de omstandigheden bij een zware westerstorm nagebootst. Een eindplaat, die hydraulisch heen en weer bewoog, kon regelmatige golven maken met een maximum hoogte van 2,5 meter of onregelmatige golven met een maximum hoogte van 1,75 meter. Aan het andere einde was een sectie verdiept uitgevoerd zodat de onderzoekers onderin 2,5 m zeebodem konden aanbrengen en daarop modellen konden plaatsen zonder dat de golfbeweging werd verstoord. Jarenlang werd hier intensief onderzoek verricht naar het effect van extreme golven rond bijvoorbeeld dijken, duinen, golfbrekers en boorplatforms. De Deltagoot maakte het mogelijk fysiek modelonderzoek uit te voeren op een schaal die de werkelijkheid benaderde. In 2015 kreeg Deltares de beschikking over een nieuwe geavanceerde goot in Delft. De Deltagoot in de Noordoostpolder werd overgedragen aan Natuurmonumenten. In 2016 kreeg het Waterloopbos de beschermde status van rijksmonument.

Sinds 2018 is de Deltagoot een levend Deltamonument als ode aan de vele onderzoeken die er in het verleden plaatsvonden. Deltawerk // maakt de betekenis van dit monument ervaarbaar voor het publiek, iets wat normaal onzichtbaar zou blijven. Het verbindt de inhoud van het verleden met nieuwe betekenis voor de toekomst. Het ontwerp is van landschapsarchitect Ronald Rietveld van bureau RAAAF en Erick de Lyon van Atelier de Lyon. In 2014 kreeg Rietveld de tip van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat het hele Waterloopbos opnieuw zou worden ingericht. "Toen hebben we onszelf maar eens voorgesteld bij Natuurmonumenten". In 2010 werkten RAAAF en Atelier de Lyon al eens samen aan een ander Rijksmonument, de bunkers van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Eén van die bunkers, nummer 599 in Culemborg, verhieven ze tot kunstwerk door hem met een diamantzaag doormidden te zagen en er een looppad in aan te leggen dat uitmondde in een pier. "Die ene bunker laat je anders kijken naar de vierhonderd andere zogenaamd onverwoestbare bunkers die er staan", vertelt Ronald Rietveld, die met zijn werk wil pleiten voor een radicaal andere omgang met cultureel erfgoed. "Monumenten worden vaak gezien als onaantastbare objecten die geconserveerd dienen te worden. Maar door ze doelbewust aan te tasten, ontstaat er een nieuwe relatie tussen heden, verleden en toekomst". Voor Bunker 599 wonnen Atelier de Lyon en RAAAF in 2011 een Dutch Design Award, in 2013 de Emerging Architecture prijs van het Britse blad Architectural Review en in 2017 de European Prize of Architecture. Bron: NRC

De 7 m hoge betonnen golfgoot werd op het maaiveld uitgegraven en in een watervlak geplaatst. Zestigduizend kubieke meter grond werd afgevoerd, zo’n vijfduizend vrachtwagens. Met de verkoop van die grond verdiende het kunstwerk zichzelf voor een deel weer terug. Vervolgens werd de zaag in de 80 cm dikke wanden gezet waarna de betonplaten 90 graden om hun as zijn gedraaid om doorkijkjes te genereren. Eindeloos hebben de ontwerpers met maquettes gespeeld, net zo lang tot het ritme van de uitgezaagde betonplaten klopte. Door de verschillende formaten en hellingen van de 27 uitgezaagde platen is een majestueuze ruimte ontstaan die zich naar het omringende landschap opent en de bezoekers uitdaagt tot een ontdekkingstocht. Van een afstandje lijken de doorgezaagde platen op tuimelende dominosteentjes in steeds verdere stadia van omvallen, een echo van de golven die ooit door de goot denderden. Komt de bezoeker dichterbij, dan voelt deze pas echt de zwaarte van het materiaal. De ingreep maakt de grootsheid van de Deltawerken voelbaar en zorgt voor een indrukwekkende ruimtelijke ervaring van licht, schaduw en reflectie die gedurende de dag en de seizoenen verandert. Bij afwezigheid van de golven uit het verleden benadrukt de radicale ingreep de Nederlandse drang naar vooruitgang, waarbij destijds de allergrootste middelen geoorloofd waren voor het bedwingen van de zee, met als doel een voor natuurkrachten onverwoestbaar Nederland. Met het kunstwerk stellen de ontwerpers dat idee van onverwoestbaarheid ter discussie. Door platen uit de goot te zagen, hebben ze het bouwwerk kwetsbaar gemaakt. In de loop der jaren zal het overwoekerd raken door de natuur. Dan wordt dit kunstwerk een soort actieve ruïne, als herinnering aan een gedachtengoed dat niet meer bestaat. Een monument voor het Delta-denken. Het monument Deltawerk // werd op 27 september 2018 open gesteld voor het publiek. In dat jaar was het precies 100 jaar geleden dat de Zuiderzeewet werd gelanceerd, het startpunt voor alle beroemde Deltawerken en enorme polders in Nederland.

Deltawerk // staat in de lijst van 100 sleutelkunstwerken in de openbare ruimte die de Stichting BK-informatie ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan in 2019 heeft opgesteld. Sleutelwerken zijn kunstwerken die artistiek, historisch, ruimtelijk of maatschappelijk van belang zijn of zijn geweest. Sleutelwerken zijn vertegenwoordigers van een tijdgeest, dat wil zeggen dat ze typerend zijn voor een bepaalde periode in de geschiedenis van kunst in de openbare ruimte. Of ze hebben bijgedragen aan de bewustwording rond een onderwerp en zijn opgenomen in wat we noemen 'het collectief geheugen'. De lijst van 100 sleutelwerken vanaf 1945 tot heden is samengesteld aan de hand van online voordrachten. Kunstwerken konden daarnaast worden toegevoegd aan de website www.sleutelkunstwerken.nl. Op die manier is er een overzicht ontstaan van diverse kunst in de openbare ruimte in Nederland.

Bekijk op Omroep Flevoland hoe het kunstwerk tot stand kwam en hier het resultaat

Kunstenaars

Ronald Rietveld werd in 1972 in Gorinchem geboren. In 2003 studeerde hij cum laude af aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam, studierichting landschapsarchitectuur. In 2004 behaalde hij met zijn afstudeerplan Deltawerken 2.0 'Een dijk van een park' de derde prijs van Archiprix, een jaarlijkse prijs voor het beste afstudeerplan. Na het winnen van de Prix the Rome Architecture 2006 richtte hij samen met zijn broer, filosoof en econoom Erik Rietveld, RAAAF [Rietveld Architecture-Art-Affordances] op, een ontwerp- en onderzoeksatelier op het kruispunt van architectuur, wetenschap en kunst. Opdrachten draaien vaak om de urgente maatschappelijke opgaven waaronder de hoogwaterproblematiek in zee en rivieren, extreme regenval en droogte, voortschrijdende verstedelijking en de veranderende betekenis van het publieke domein.

Op uitnodiging van het NAi verzorgde RAAAF de Nederlandse inzending voor de 12e Architectuur Biënnale van Venetië in 2010. In 2011 richtte hij samen met broer Eric het masterprogramma 'Studio Vacant.nl' op aan het Sandberg Instituut. Uitgangspunt van Studio Vacabt.nl is het pleidooi dat de broers hielden tijdens de architectuurbiënnale in Venetië van 2010: benut de potentie van de leegstaande overheids- en publieke gebouwen. Vaak is dit door bestemmingsplannen en andere wet- en regelgeving vrijwel onmogelijk. Door uit te gaan van tijdelijke ingrepen, ontwijk je deze belemmeringen. Studenten met verschillende achtergronden doen grensverleggende voorstellen tijdens hun afstudeertentoonstelling. Belangrijk is dat de projecten relatief snel een gebouw in bezit kunnen nemen en dat ze verplaatsbaar zijn. Ronald Rietveld is gastdocent bij verschillende Nederlandse academies zoals Design Academy Eindhoven en de Academies van Bouwkunst in Amsterdam en Rotterdam. In 2013 werd RAAAF uitgeroepen tot Architect van het Jaar.

Erick Charles Martin de Lyon is op 21 november 1956 in Den Haag geboren. Hij studeerde vanaf 1972 architectuur aan de TU in Delft en van 1978 tot 1982 beeldende kunst aan de Rijkacademie van beeldende kunsten in Amsterdam. De Lyon werkt voornamelijk in de openbare ruimte en neemt daarbij natuurlijke verschijnselen als uitgangspunt. Hij kijkt naar wat er is en destilleert daar iets uit dat hij tot een werk maakt. Erick de Lyon is oprichter van Atelier de Lyon. Kenmerkend voor het bureau is dat zij samenwerkingsverbanden aangaat waardoor aan grote projecten gewerkt kan worden. Zo ontstond in 2018 in samenwerking met landschapsarchitect Ronald Rietveld het monument Deltawerk// in het Waterloopbos bij Marknesse.

In 1996 maakte De Lyon het tijdelijk kunstwerk 'N. NO. O. ZO. Z. ZW. W. NW.' in het kader van het kunstproject Dijkwacht ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van de provincie Flevoland. In 2007 realiseerde hij een kunstwerk aan de Eelderbaan in Groningen onder dezelfde titel. Ook bij dit kunstwerk is de windrichting het uitgangspunt.