Doorkijkpaneel Kamp Zwartemeer

Plaats: Kraggenburg

Locatie: Zwartemeerweg-Neushoornweg

Maker: Buro Kloeg

materiaal: cortenstaal en glas

Jaar: 2024

Beschrijving:

Onder normale omstandigheden had men de arbeiders uit de verre omtrek van de polder dagelijks naar het werk kunnen transporteren, maar onder de oorlogsomstandigheden was dat uitgesloten. Daarom was er grote behoefte aan tijdelijke huisvesting. De eerste barakkenkampen verrezen langs de rand van de polder bij het oude land. Immers het droogvallen van de poldergronden begon langs de kust, zodat in de omgeving van de kampen dadelijk een aanvang met het ontginningswerk gemaakt kon worden. Op 1 september 1941 werd het kamp bij Blokzijl geopend, daarna volgden de kampen bij Kuinre, de Kadoelen, Vollenhove en Ramspol. Het kamp bij Lemmer kon op 10 januari 1942 in gebruik genomen worden. Behalve kamp Ramspol, konden alle genoemde kampen dadelijk van waterleiding en electriciteit worden voorzien. Naarmate het grondwerk zich verder in de polder uitbreidde, werden meer barakkenkampen geopend. In het voorjaar van 1942 werd het kamp Ens I in gebruik genomen; in de zomer daarop volgden de kampen Zwartemeer, de Voorst en Marknesse I en in oktober de kampen Schokland en Emmeloord I. Daarnaast was er een barakkenkamp bij Urk, dat alleen, vanwege gebrek aan ontginningsarbeid in die omgeving, toen nog geen arbeidsbezetting had.

Kamp Zwartemeer werd op 29 juni 1942 geopend. Het kamp was op kleigrond gebouwd, wat moeilijkheden bij de bouw opleverde. Ook het transport van de bouwmaterialen van het schip naar de bouwplaats, dat vanwege het ontbreken van een verharde weg over smalspoor geschiedde, ondervond als gevolge van het slappe terrein problemen. Het werkkamp lag op kavel NQ123, de zuidoost hoek van de tegenwoordige kruising Zwartemeerweg-Neushoornweg. Kamp Zwartemeer bestond, evenals alle overige barakkenkampen in de Noordoostpolder, uit een viertal houten woonbarakken, die in de vorm van een ruit bij elkaar geplaatst waren en onderverdeeld in 10 slaapzalen voor 10 man met dagverblijven. In het midden van de ruit stond de keukenbarak met woning voor kok-kampbeheerder H. Th. van Wijngaarden (1901-1983) en zijn gezin en een kantine waar W. Veenstra de scepter zwaaide. Daarnaast waren er 4 toiletbarakken, 4 rijwielbarakken, enige studielokalen, een ruimte voor het houden van kerkdiensten, ruimte voor de dokter, voor de kapper en voor de fietsenmaker. In het kamp, dat van wege zijn ligging niet voor aansluiting op het elektrische net in aanmerking kwam, werd elektriciteit opgewekt door twee windgeneratoren, die op 12 m hoge stalen masten gemonteerd waren. De propellers waren tweebladig en hadden een diameter van 4 m. De generatoren leverden bij een windsterkte van 8 m/sec per etmaal samen 32.000 Wattuur (Wh). De generatoren waren aangesloten op batterijen. De voor deze installatie benodigde batterijen waren in Zweden aangekocht. Het kamp was wel aangesloten op de waterleiding. 

De mensen die na de bevrijding gearresteerd waren voor heulen met de Duitsers kwamen terecht in geïmproviseerde kampen verspreid over Nederland. Omdat er na de Tweede Wereldoorlog een tekort aan landarbeiders was, sloot de Directie Wieringermeer een overeenkomst met de instanties die verantwoordelijk waren voor de personen die verdacht werden van samenwerking met de Duitse bezetter (collaboratie), verraad, NSB-lidmaatschap, of het in dienst gaan bij het Duitse leger. De barakkenkampen in de Noordoostpolder, die na de grote razzia in november 1944 zo goed als leegstonden, werden omgebouwd tot interneringskampen, compleet met prikkeldraad en wachttorens. Van april 1945 tot december 1945 was kamp Zwartemeer één van de 15 bewarings- en interneringskampen in de Noordoostpolder. In totaal zijn er in de polder 5000 personen opgesloten geweest en aan het werk gezet. Kamp Zwartemeer werd op 22 december 1948 opgeheven. 

In mei 2024 heeft de gemeente Noordoostpolder op de kruising van de Zwartemeerweg-Neushoornweg een doorkijkpaneel geplaatst, dat voorbijgangers een kijkje in de geschiedenis geeft. Wie door het doorkijkpaneel 'KAMP ZWARTEMEER' kijkt ziet hoe de omgeving er hier in de ontginningsperiode uitzag. Op de tekening zijn de polderwerkers te zien die lopend of op de fiets vanuit het barakkenkamp op pad gaan om de polder met de schep te ontginnen. Het doorkijkpaneel houdt de herinnering aan de werkkampen in de Tweede Wereldoorlog levendig. 

Bronnen: Driemaandelijksche mededeelingen betreffende de werkzaamheden voor de afsluiting en droogmaking van de Zuiderzee, 3e en 4e kwartaal 1942; krantenarchief Delpher; Omroep Flevoland.