De Blocq van Kuffeler

Plaats: Almere

Locatie: Oostvaardersdijk

Architect: ir. K.F.G. Spruit

materiaal: beton

Jaar: 1967

Beschrijving:

Het gemaal de Blocq van Kuffeler is, in tegenstelling tot de andere gemalen in Flevoland, niet ontworpen door architect Dirk Roosenburg maar is in samenwerking met de Dienst der Zuiderzeewerken vormgegeven door ir. K.F.G. Spruit. Het gemaal is gebouwd als de brug van een schip, van waar je over het water uitkijkt.

Op de gewapend betonnen onderbouw is een bovenbouw gesitueerd bestaande uit een drietal bouwmassa’s. Het grootste bouwdeel (de motorenhal) is een enigszins geknikte rechthoekige plattegrond met één bouwlaag en is opgetrokken als staalskelet. De gevels bestaan grotendeels uit stalen profielwanden met horizontale raamstroken op vloerniveau. Voor de motorenhal bevinden zich twee kleinere bouwdelen met een rechthoekige plattegrond. Hierin bevinden zich een werkplaats en diverse andere dienstruimten. Tussen deze blokken bevindt zich de entree. De bouwdelen zijn van gewapend beton met daarin enige horizontale raampartijen. Het zichtbare deel van de onder­bouw aan de instroomzijde en de gevels van de beide kleinere bouwdelen zijn wit geschilderd.

Het gemaal is het grootste gemaal van Nederland. Met het luiden van een in Oostelijk Flevoland gevonden scheepsbel, stelde koningin Juliana op 25 oktober 1967 de Blocq van Kuffeler in werking, om de laatste van de drie IJsselmeerpolders droog te malen. Het peil binnen de polder was op dat moment 0,20 meter beneden NAP. Aanvankelijk werd nog niet op volle toeren gedraaid, maar begin 1968 werd de capaciteit opgeschroefd. Gemaal de Blocq van Kuffeler had ruim zeven maanden nodig om de polder droog te malen. De 43.000 ha grote polder Zuidelijk Flevoland viel op 29 mei 1968 droog, het peil was toen gezakt tot 4,20 meter beneden NAP. In de zeven maanden tijd was ruim 1,2 miljoen m³ water uitgepomt.

Maker:Polygoon-Profilti (producent) / Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder)

In tegenstelling tot de andere IJsselmeerpolders is in Zuidelijk Flevoland maar één gemaal gebouwd, dat via de Hoge- en de Lagevaart beide polderafdelingen bemaalt. De pompinstallatie van gemaal De Blocq van Kuffeler bestaat uit 4 identieke schroefcentrifugaalpompen met betonnen slakkenhuizen. De aandrijving vond oorspronkelijk via haakse tandwielkasten plaats door 4 door Stork-Werkspoor vervaardigde zescilinder dieselmotoren met elk een vermogen van 1200 pk. Twee van de pompen waren bestemd voor de bemaling van de 40.000 ha grote hoge afdeling en hadden een capaciteit van elk 850 m³ per minuut bij een opvoerhoogte van 5 m. De twee andere pompen hadden elk een capaciteit van 700 m³ per minuut bij een opvoerhoogte van 6 m en bemaalden de 57.000 ha grote lage afdeling. Gezamenlijk pompten de 4 dieselmotoren 3100 m³ oftewel 3,1 miljoen liter water per minuut de polder uit. 

Omdat dieselmotoren veel onderhoud vergen en het ook steeds moeilijker werd om aan geklassificeerd personeel en reserve onderdelen te komen, werd in 2008 een start gemaakt met een uitgebreide renovatie van het gemaal. De dieselmotoren werden vervangen door frequentiegeregelde Alconza elektromotoren met een vermogen van 1250 kW. Deze motoren drijven de pompen zonder tussenkomst van een tandwielkast aan, waardoor de capaciteit van het gemaal met 10% vergroot is. Daarnaast zijn de elektomotoren onderhoudsvriendelijker. Als het gaat om de opvoerhoogte en capaciteit is De Blocq van Kuffeler in zijn soort één van de grootste gemalen ter wereld. De capaciteit bedraagt tegenwoordig 2 x 935 en 2 x 770 m³ per minuut bij opvoerhoogten van respectievelijk 5 en 6 m. De nieuwe elektromotoren pompen nu gezamenlijk 4410 m³ oftewel 4,41 miljoen liter water per minuut uit de polder. Gelijktijdig met het plaatsen van nieuwe motoren werd het gemaal geautomatiseerd en van afstand bestuurbaar. Zo is het niet meer noodzakelijk dat er medewerkers aanwezig zijn als het gemaal draait. Ook slaan de motoren automatisch aan als het streefpeil te hoog is. Bij het gemaal is tevens een noodstroomvoorziening gekomen, die ook inzetbaar is voor andere objecten van het waterschap. Het gerenoveerde gemaal is begin 2010 heropend. Bekijk hier een documentaire over de renovatie.

Het gemaal is vernoemd naar Victor Jean Pierre de Blocq van Kuffeler (1879 – 1963). In 1900 studeerde hij af als civiel ingenieur aan de Polytechnische School in Delft. Nog datzelfde jaar trad hij in dienst van Rijkswaterstaat. Zijn levenswerk was de uitvoering van de Zuiderzeewerken. De Blocq van Kuffeler zette het werk van de in 1929 overleden Cornelis Lely voort. Hij was betrokken bij de verwezenlijking van alle onderdelen. Net als Lely maakte ook De Blocq van Kuffeler de voltooiing niet meer mee. Hij overleed zes jaar voordat Zuidelijk Flevoland droogviel.

Zie ook: Waterschap Zuiderzeeland 

Architect

Karl Frank Gottfried (Goof) Spruit werd op 29 september 1921 geboren. Direct na zijn ingenieursstudie in Delft was hij in 1949 van tot hij in 1950 in militaire dienst moest, werkzaam bij de architecten Holt & Bijvoet in Overveen. In de periode tussen 1953 en 1955 heeft Goof Spruit verdere ervaring opgedaan bij architect J.P. Kloos te Haarlem. Daarop volgde de oprichting per 1 november 1955 van bureau ir. K.F.G. Spruit b.i. architect b.n.a.. Net als veel collega’s haalde Spruit inspiratie uit het Nieuwe Bouwen. Met veel van zijn collega-architecten onderhield hij een goede en vaak ook vriendschappelijke band.

Belangrijke werken van Spruit waren het gemaal de Blocq van Kuffeler voor de polder Zuidelijk Flevoland te Almere, het Rijks- en Gemeentearchief te Utrecht, grote delen van Hoog Catharijne, het AMEV-huis te Utrecht en het Sluizencomplex voor de Dienst Lauwerzeewerken te Lauwersoog. Van 1958 tot 1966 was Spruit bestuursvoorzitter van de Academie van Bouwkunst Amsterdam. Goof Spruit overleed op 2 januari 2018, hij werd 96 jaar.