Watervoorziening

Plaats: Urk

Locatie: Oude dorp

Maker:

materiaal:

Jaar:

Beschrijving:

Urk was in het verleden een eiland dat omringd werd door de zoute Zuiderzee, en later het brakke IJsselmeer. Op een kaart uit 1649 is te zien dat het dorp een vuurboet, een kerk, 23 huizen en 2 waterputten had. Het brakke grondwater uit de waterputten werd gebruikt voor het bereiden van maaltijden, het drenken van vee en het schoonmaakwerk. In 1850 waren er zo’n 20 waterbakken en/of waterputten op Urk. Tot 1950 waren de eilandbewoners voor drinkwater afhankelijk van het hemelwater. In het achterhuis van de woningen was een waterbak te vinden die het regenwater van het dak en goot opving. Bij de Bethelkerk waren drie grote regenwaterbakken. Eén bak stond ter beschikking van de koster, de twee anderen werden verhuurd aan weduwvrouwen. Was er in de zomermaanden een watertekort dan moest dat aangevoerd worden per boot. Vanuit Kampen werd drinkwater uit de IJssel aangevoerd dat naar de twee grote bakken gebracht werd en voor 2 cent per emmer aan de bevolking verkocht, later 5 cent (2 eurocent). Toen in 1915 tussen de vuurtoren en het Kerkje aan de Zee een interneringskamp gebouwd was, werd er voor de drinkwatervoorziening bij de barak een diepboring uitgevoerd. Op 40 meter diepte werd bacterievrij drinkwater gevonden. De waterput werd aangesloten op een zogenaamde Nortonpomp. Na de opheffing van het interneringskamp kwam de bron in het bezit van de gemeente en werd er een primitieve elektrische pompinstallatie geplaatst. De wateraanvoer was overvloedig, het water smaakte goed, maar was ijzerhoudend en door zijn hardheid minder geschikt voor de was. Ook de afstand was voor velen te groot. Deze bezwaren leidden tot het besluit door een waterleiding en door ontijzering zuiver drink- en waswater onder ieders bereik te brengen. Op 30 augustus 1924 werd op Urk de waterleiding officieel geopend. De waterleiding telde 55 aansluitingen. 

De waterput was altijd een stabiele bron voor de Urkers. Maar door de drooglegging van de Noordoostpolder zakte het grondwater zover dat de putten droogvielen en er een tekort aan drinkwater op Urk ontstond. Het water uit de in 1924 aangelegde waterleiding was niet meer geschikt voor consumptie. Dagelijks werd er drinkwater per boot of tankauto aangevoerd. De bewoners van Urk konden vervolgens tegen een geringe vergoeding hun rantsoen water ophalen. 

Nadat de weg van Emmeloord naar Urk in 1947 gereed gekomen was werd er vanuit Overijssel een waterleiding aangelegd. In 1950 werd Urk door de N.V. Waterleiding Maatschappij Overijssel op de watervoorziening aangesloten. In het Nieuwsblad van het Noorden van 3 maart 1950 stond: "Op 10 Maart a.s. zal in het bijzijn van verschillende genodigden overgegaan worden tot het leveren van water aan de gemeente Urk met ongeveer 900 aansluitingen. Om dit doel te verwezenlijken werd een leiding van Emmeloord naar Urk gelegd, volgens het nieuwe systeem, met asbestbuizen en gummiringen. […] In Urkervaart werd daartoe, in verband met het niveau-verschil, een opjaagstation gebouwd". Omdat de bodem van Urk zich meters hoog boven die van de Noordoostpolder verheft moest tussen Urk en Emmeloord een krachtstation gebouwd worden waardoor het mogelijk werd om drinkwater uit Overijssel tot aan het hoogste punt van Urk te brengen. Op 10 maart werd 's middags om vier uur de aangelegde waterleiding officieel geopend. De president-commissaris van de N.V. Waterleiding Maatschappij Overijssel, ir. Wolthuis, hield een toespraak, waarin hij opmerkte, dat er wel geen gemeente in Nederland zal zijn, waar zich in een zo kort tijdsbestek zoveel ingrijpende veranderingen hebben voorgedaan als op Urk. Binnen een jaar werden ruim 900 aansluitingen op het waterleidingnet tot stand gebracht. Na zijn toespraak nodigde ir. Wolthuis burgemeester Gert Keijzer uit door het opendraaien van een brandkraan de waterleiding in gebruik te stellen. Nadat de kraan was opengedraaid spoot het water metershoog op. Het dorp zou aanvankelijk pas in 1952 in aanmerking komen voor aansluiting op de provinciale waterleiding, maar na een actie van het gemeentebestuur van Urk en door de medewerking van de directie van het waterleidingbedrijf kon Urk twee jaar eerder worden aangesloten.

In de loop der jaren was de druk op de waterleiding vanwege het hoogte verschil en de uitbreiding van het dorp onvoldoende geworden. Nabij het Kerkje aan de Zee werd een reinwaterkelder aangelegd, een opslag voor maar liefst 1.000 m³ ofwel 1 miljoen liter drinkwater, die in 1970 in gebruik werd genomen. De kelder dient als buffer om tijdens piekmomenten in het waterverbruik de levering van drinkwater te garanderen. Een systeem van waterpompen moet ervoor zorgen dat de druk in het waterleidingnet op peil blijft. Vanwege de groei van Urk en de verouderde staat van de reinwaterkelder onder het Vissersmonument is anno 2025 de capaciteit niet meer toereikend. Iets wat soms ook merkbaar is aan de waterdruk in het oude dorp. Vandaar dat drinkwatermaatschappij Vitens van plan is om op een kavel aan de Tollebekerweg een nieuwe grotere reinwaterkelder te bouwen met ruimte voor meer dan 2.600 m³ drinkwater. De gemeente Urk verkoopt deze grond aan Vitens N.V. ten behoeve van het distributiereservoir. Een nieuwe opslag is berekend op de toekomst en kan een groter gebied bedienen. Wanneer de bouw van start gaat is nog niet bekend. 

Bronnen: Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant, 30 augustus 1924; De Bethelkerk van Urk 1851-1981; urkinwintersferen.nl; Omroep Flevoland; urk.bestuurlijkeinformatie.nl.

Eind 2020 kreeg Omroep Flevoland van de erven van Dirk de Boer, 6 filmblikken met 8 mm-film. De Boer was een kantoorklerk uit Noord-Holland, die tijdens de Tweede Wereldoorlog werkzaam was in de directiekeet bij Gemaal Vissering. In zijn vrije tijd pakte hij zijn filmcamera en legde het leven op Urk vast. Dirk de Boer staat op een zonovergoten zomerdag in 1941 te kijken hoe het drinkwater per schip wordt aangevoerd. Met zijn 8mm-camera legt hij vast hoe de waterslangen vanuit de schepen tot boven bij de Urker vuurtoren zijn uitgerold. Bekijk hier de beelden.