Klokkenstoel
Plaats: Luttelgeest
Locatie: Blankenhammerweg
Maker: werkgroep dorpsbewoners
materiaal: Bilinga hardhout, pannen en brons
Jaar: 1956 / 2023
Beschrijving:
Eind 2023 is op de algemene begraafplaats aan de Blankenhammerweg een klokkenstoel gebouwd waarin de luidklok van de voormalige St. Jozefkerk op 2 december 2023 geplaatst is. De klok is voor de plaatsing eerst nog voor een glasparelstraling naar Urk geweest. De Rooms-katholieke St. Jozefkerk is in 2014 gesloten. Op 23 november werd de laatste dienst gehouden. Met de sluiting van de St. Jozefkerk dreigde de functie van de luidklok in de toren, die in 1956 gegoten is door klokkengieterij Petit & Fritsen, zijn functie te verliezen. Toen kwam het idee naar boven om de klok te plaatsen in een vrijstaande klokkenstoel. In april 2021 is een werkgroep vanuit alle gezindten uit het dorp gevormd om het project 'Van kerktoren naar klokkenstoel' tot uitvoering te brengen. Een werkgroep waarin veel bruikbaar talent beschikbaar was, van technisch tekenaar tot bouwvakker en van computerdeskundige tot dorpsgenoten die ervaring hadden met vergunningen en regelwerk. Het streven van de uit 7 personen bestaande groep was om de kennis uit het dorp bij de bouw van de klokkenstoel te gebruiken en op die manier de betrokkenheid van de bewoners te vergroten. De werkgroep heeft literatuur aangeschaft, klokkenstoelen bekeken in Friesland en Groningen en zich laten voorlichten door Jan Kuipers uit Steenwijk, de luidklokkenexpert van de regio. Houtbouw Lewi uit Luttelgeest kreeg de opdracht de klokkenstoel te bouwen. Richtlijnen voor de bouw waren; rechtlijnig vanwege het landschap, onderhoudsarm, hufterproof en passend bij het kapelletje tegenover de begraafplaats, dat met stenen en keien die door de dorpsgenoten waren ingeleverd in 2018 gebouwd is door Gerard Blok en Leendert Tuinhof. Het dak van de klokkenstoel werd geïnspireerd op de lijnen van het kapelletje.
De St. Jozefkerk werd in 2022 verkocht aan projectontwikkelaar Mateboer. De nieuwe eigenaar schonk de luidklok mits deze voor het dorp behouden zou blijven. Op 28 juni 2023 werd de ca. 500 kg zware bronzen klok, na ruim 70 jaar trouwe dienst, op ruim 20 m hoogte uit het mechanisme ontmanteld en naar een nieuw tijdelijk onderkomen gebracht. De gemeente Noordoostpolder verleende een bouwvergunning voor de bouw van een klokkenstoel op de begraafplaats van Luttelgeest. In afwijking van het dorpsplan uit de jaren vijftig waarin de begraafplaats in de zuidoosthoek van het dorp gepland was, ligt de begraafplaats buiten het dorp. Het dorpsplan van Luttelgeest, dat aanvankelijk gemaakt was door de Amsterdamse architecten de Rijk en de Vries, werd verder ontwikkeld door stedebouwkundige Theo Verlaan van de Directie Wieringermeer. Hij bedacht aan de noordkant van het dorp een stuk bos waarin hij de begraafplaats tekende. Aan het eind van de zomer van 2023 kon op de begraafplaats gestart worden met de grondwerkzaamheden en de realisatie van de klokkenstoel. De bouw ondervond tegenslag door weersomstandigheden en ook moest er dieper gegraven worden dan verwacht. Dit had te maken met een eerdere ophoging van de begraafplaats.
De klokkenstoel, die gemaakt is van 25 cm dikke balken van Bilinga hardhout, heeft een flauw hellend met zwarte pannen gedekt zadeldak. De dakhelling is 22º en de nokhoogte is 5,70 m. De onderrand van de klok hangt 3,50 m boven het maaiveld. De luidklok heeft een aangegoten kroon, een openstructuur met vier kroonarmen, waarmee de klok aan een krukas is opgehangen. Hiervoor is onder andere gekozen omdat deze constructie het luiden lichter maakt. De luidklok wordt handmatig in beweging gezet door aan het klokkentouw te trekken dat om een luidwiel bevestigd is. De klok wordt met vallende klepel geluid. Het draaipunt van de klepel hangt gelijk aan het draaipunt van de krukas, ofwel halverwege de klok. Daardoor zwaait de klok minder hoog op en valt de klepel tijdens het luiden op de onderrand van de klok. De klok heeft een onderdiameter van 92,5 cm. De slagtoon is a1.
Op de klok staat de volgende tekst:
De klok is vernoemd naar de beschermheilige van de voormalige kerk. De afkorting A.D., voor het jaartal 1956, staat voor 'Anno Domini' wat Latijn is voor 'in het jaar onzes Heren'. Het Latijnse randschrift betekent in het Nedelands: Petit en Fritsen hebben mij gegoten.
De klokkenstoel is op 26 april 2024 officieel in gebruik genomen. Aan Han Tuinhof, timmerman en zoon van houtbedrijf Lewi, was de eer de klok te laten luiden. Han had, samen met zijn broer Sjoerd en medewerkers, meegeholpen aan ‘alles wat boven de grond staat’. Fonds Leefbaar Platteland van provincie Flevoland verstrekte voor de bouw van de klokkenstoel een subsidie van ruim € 28.000,-. De andere helft van het benodigde projectbedrag is opgehaald met sponsoring en bijdragen van onder andere Ondernemersvereniging Luttelgeest, Cultuurfonds Flevoland, gemeente Noordoostpolder, Stichting Beheer Voormalig Bezit Kruisvereniging Noordoostpolder (SBBK) en de Emmaüsparochie. De klok zal luiden tijdens een herdenking of uitvaart.
Door de herbestemming heeft de luidklok uit de St. Jozefkerk een plaats behouden in het culturele leven van de gemeenschap in Luttelgeest. De klok is van cultuurhistorische betekenis vanwege de klokopschriften die gegevens leveren met betrekking tot de patroonheilige, het gietjaar en de gieters.
Klokkengieter
In 1660 begon Nicolas Jullien, telg uit een oud klokkengietersgeslacht, een gieterij in het Franse Lotharingen. Zijn voorouders waren rondtrekkende ambachtslieden die aan de voet van een kerktoren grote ovens bouwden. Daarin smolten ze koper en tin dat ingezameld was onder boeren en burgers om er de klok van te gieten. Rond 1690 kwam Nicolas met zijn kinderen, waaronder zijn zoon Alexius (1662-1734) en dochter Maria naar Nederland en vestigde zich in Weert. Nadat de kinderen van Maria, die met de chirurgijn Jean Petit († 1695) gehuwd was, met de dood van hun moeder in 1703 wees waren geworden, haalde Nicolas hen naar Weert. Daar leerden zij het vak bij hun oom Alexius Julien. Van de kinderen Petit vestigden Jean Petit (1692-1768) zich omstreeks 1720 in Helmond en zijn broer Joseph (1695-1745) in Someren. Josephs zoon Alexius verhuisde in 1787 samen met zijn zonen Henricus, Everardus en Alexius jr. naar Aarle-Rixtel, een uiterst geschikte plek vanwege de leemputten als vaste leverancier voor klei om klokmallen te maken. Dochter Aldegonda huwde met Izaac Fritsen. Toen Henricus als de laatste Petit in 1815 met klokkengieten ophield, werd de gieterij voortgezet door Henricus Fritsen, de zoon van Aldegonda Petit en Izaac Fritsen. Sindsdien heet de klokkengieterij Petit & Fritsen.
Sinds 1907 is de klokkengieterij gevestigd in het monumentale pand aan de Klokkengietersstraat 1 in Aarle-Rixtel. In de Tweede Wereldoorlog werden door de Duitsers duizenden kerkklokken gevorderd en vanwege het gebrek aan grondstoffen voor de wapenindustrie omgesmolten. Na de oorlog leidde dit tot een opleving in de klokkenproductie en groeide Petit & Fritsen tot een bedrijf met 80 medewerkers. Daarna richtte de kokkengieterij zich op export naar Noord- en Zuid-Amerika en Azië. De klok van de Dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte is in Nederland de bekendste 'Petit & Fritsen'.
Het 354 jaar oude familiebedrijf werd op 1 mei 2014 overgenomen door de Koninklijke Eijsbouts omdat de laatste directeur, Frank Fritsen, geen opvolger kon vinden om het bedrijf voort te zetten. Op 11 april goot Fritsen zijn laatste klok. De naam Petit & Fritsen blijft na de fusie bestaan maar de klokken worden voortaan in Asten gegoten. Petit & Fritsen maakten luidklokken, beiaarden, automatische klokkenspelen, torenuurwerken en figuuromlopen. Met de overname door Eijsbouts kwam een eind aan het gebruik van de laatste houtsmeltoven, voor klokken zwaarder dan 2.500 kg.
Bron: Koninklijke Klokkengieterij Petit & Fritsen en klokkenluiders.nl