Eerste woningen Rietstraat en omgeving

Eerste woningen Rietstraat en omgeving
Eerste woningen Rietstraat en omgeving Eerste woningen Rietstraat en omgeving

Plaats: Emmeloord

Locatie: Rietstraat / Zeeasterstraat

Maker: Directie Wieringermeer

materiaal: baksteen / dakpannen

Jaar: 1943 - 1944


Beschrijving:

Omdat er snel met de bouw van woningen in Dorp A, het latere Emmeloord, begonnen moest worden werd al in een vroeg stadium door de Directie Wieringermeer een gedetailleerd ontwerp gemaakt voor wijk 1. De latere stratennamen in dit oudste deel van Emmeloord zijn ontleend aan de pioniersvegetatie, de onkruidsoorten die in de eerste jaren na de drooglegging goed gedijden op de brakke grond. In de periode 1942-1945 groeide alleen in de Noordoostpolder meer riet dan in de rest van Nederland bij elkaar. Maar riet was eigenlijk geen onkruid. De rietbegroeing belemmerde niet alleen de groei van onkruiden, maar gebruikte ook veel bodemwater waardoor de grond sneller indroogde. Bovendien werd de grond steviger, wat de ontginning vergemakkelijkte. Het riet was na de ontginning betrekkelijk goed te bestrijden.

In de zomer van 1943, toen de Noordoostpolder nog maar net droog was, werd met realisatie van de eerste permanente woningen begonnen in een sobere variant van de Delftse Schoolstijl. Vlakbij het toenmalige arbeiderskamp begon men met de bouw van woningblokken aan de Middenstraat, de Zuiderstraat, de Weststraat en de Ooststraat, thans respectievelijk de Rietstraat, de Zeeasterstraat, de Zeebiesstraat en de Espelerlaan. Voor het ontwerp en de constructie van de woningen was de Bouwkundige Afdeling van de Directie verantwoordelijk. Omdat de polderbevolking aanvankelijk in hoofdzaak gevormd zou worden door jonge gezinnen werden alle woningen van ten minste drie slaapkamers voorzien. De eerste huizen die gereed kwamen, waren strikt gereserveerd voor het leidinggevend personeel van de Directie Wieringermeer en winkeliers. Omdat er ruimte genoeg was in de nieuwe polder zijn er voornamelijk rijen eengezinswoningen gebouwd in een ruime, open blokverkaveling. Hierbij zijn de woningrijen om en om gesitueerd, dus met de rug of voorkant naar elkaar toe. Om te voorkomen dat de bebouwing te massief zou worden, zijn de rijen opgebouwd uit vier tot acht woningen. Tussen de woningblokken waren doorgangen naar het achtergebied. De omstandigheden waaronder werd gebouwd waren verre van ideaal. Nederland was door de Duitsers bezet en materiaal, werktuigen, gereedschap en geschoolde arbeiders waren schaars. Omdat van de Duitsers niet ruim gebouwd mocht worden zijn de huizen bescheiden van afmetin, ze zijn smal en ondiep. Een historische bijzonderheid van deze woningen is dat het balkhout werd gezaagd uit palen die afkomstig waren uit de westelijke zeewering van het voormalig eiland Schokland. Bron: Woningbouw in Flevoland. 

In 1943 kwamen, aan de rand van de rimboe, de eerste definitieve woningen gereed. Op 15 december 1943 werd de sleutel van een woning aan de Middenstraat 2 (Rietstraat) overhandigd aan de eerste bewoner. In de straat staan compacte, bijna gesloten woonblokken. De één laagse huizen zijn traditioneel gebouwd van baksteen en hout en staan onder een met gebakken pannen gedekt zadeldak. De kap is vrij hoog en stijl en voorzien van dakkapellen. De gevels zijn gemetseld in klezoorverband of klezorenverband, een metselverband waar de bakstenen met een kwart van de steenlengte (een klezoor) verspringen. Bij klezorenverband wordt onderscheid gemaakt tussen klezorenverband met vallende tand of staande tand. In de Rietstraat is het klezorenverband met staande tand te zien waarbij de lagen een klezoorlengte verspringen die om de andere laag weer terug verspringt. Zodra de lagen steeds in één richting verspringen spreken we van een vallende tand die naar links of naar rechts verwerkt kan worden. Behalve de woonkamer en keuken hadden de woningen ook een slaapkamer op de begane grond. Op de verdieping, onder de kap, was aan de voorzijde een grote slaapkamer en twee kleinere aan de achterzijde. Onder de trap was een kelder. De huizen hadden geen badkamer. De woningen, die 5,54 m breed en 7,00 m diep zijn, richten zich naar de straat. Kleine voortuintjes vormen de overgang tussen privé en openbaar. De huizen met een oneven huisnummer waren van een ander type dan de huizen met een even huisnummer en net iets groter. Ze waren 6,60 m breed en 6,57 diep. Op de begane grond was de slaapkamer aan de voorzijde gesitueerd en de woonkamer aan de achterzijde. Op Middenstraat 1 was het postkantoor gehuisvest. De woningen aan de Weststraat (Zeebiesstraat) zijn in 1943/1944 gebouwd en behoren tot hetzelfde type als de Rietsstraat. 

De (arbeiders)woningen aan de Zuiderstraat (Zeeasterstraat) zijn in 1943/1944 gebouwd. De bebouwing bestaat uit strookbebouwing van vier of meer woningen. Ze zijn opgetrokken in rode baksteen en hebben een met pannen belegd zadeldak. Omdat versieringsmogelijkheden ontbraken, moesten de ontwerpers zich toeleggen op de zuivere vorm. De prachtige details in baksteen met verschillende metselverbanden zoals het vlechtwerk onder de goten zijn een expressie van een lange traditie in baksteenarchitectuur in Nederland. De detaillering van ramen en deuren is in vergelijking met later gebouwde woningen rijk te noemen. De blokken woningen met één bouwlaag met aangekapte, lichtgespitste dakkapellen waren als eerste gereed. Bij renovaties zijn de oorspronkelijke dakkapellen vaak vervangen door schuin aangekapte dakkapellen. De 2 laagse woningen aan de overzijde van de straat zijn van latere datum.  

Aan de Ooststraat kwamen de woningen met de oneven huisnummers in 1943/1944 gereed. Deze woningen, die ruimer van opzet zijn en duidelijk chiquer van uitstraling, waren bestemd voor de ingenieurs. Aan de overzijde van de straat, in de woningen die in 1948 gebouwd waren, woonden de opzichters van de Directie Wieringermeer. De Ooststraat heeft achtereenvolgens Lischdoddelaan en Lischdoddestraat geheten, conform de rest van de straatnamen in deze onkruidbuurt. Omdat echter later werd gesteld dat de wegen die een wijk begrenzen, een neutrale naam diende te krijgen, werd deze weg vanaf 1948 de Espelerlaan.

Niet iedereen die zich met zijn gezin in Emmeloord mocht vestigen had meteen een huis. De Espelervaart lag in de beginjaren vol met woonboten. Aan de overkant van het water was een heel houten dorp van keten en huisjes met de naam Tuindorp, dat met een pontje te bereiken was. In de loop van 1944 werd een houten noodbrug aangelegd, een zogenaamde Baileybrug. Nadat de hoge vaste brug in de Urkerweg over de Espelervaart in maart 1950 in gebruik genomen werd, is de Baileybrug afgebroken. 

De woningen aan de Rietstraat en de Zeebiesstraat zijn begin jaren '80 van de 20e eeuw door woningbouwvereniging 'Noordoostpolder' gerenoveerd waardoor het aanzicht en de uitstralingen van de huizen behoorlijk wijzigde. De goten, dakkapellen en buitenkozijnen werden aangepakt. Er kwam een aanbouw met keuken, de oude keuken werd bijkeuken en op de verdieping kwam een badkamer in plaats van een slaapkamer.
 
Eind 2022 heeft Het Oversticht in opdracht van de gemeente Noordoostpolder een cultuurhistorische analyse uitgevoerd van de Rietstraat en omgeving. In het rapport benadrukt Het Oversticht de hoge cultuurhistorische waarde en het architectonisch belang van de woningen vanwege de esthetische kwaliteit van het oorspronkelijke ontwerp, de zorgvuldige detaillering en het traditionele materiaalgebruik. Het gebied van de Rietstraat heeft daarnaast stedenbouwkundige waarde, onder andere vanwege de ligging in het centrum van Emmeloord, nabij de Poldertoren. Gezien de kwaliteiten en waarden doet Het Oversticht verschillende aanbevelingen: 'Herstel bij renovatie de architectonische kwaliteit'. 'Behoud de verschillende tijdlagen' en 'Voeg met een eventuele nieuwe tijdlaag nieuwe kwaliteiten toe'. Toch is woningcorporatie Mercatus van plan om 82 huurwoningen aan de Riet- en Zeebiesstraat te slopen. Volgens Mercatus moeten de woningen grondig gerenoveerd worden en dat is duurder dan sloop. Men begroot de kosten voor renovatie op € 267.000,- per woning. De Werkgroep Sociale Woningbouw van Heemschut is geschokt door de aangekondigde sloop. Volgens de erfgoedbeschermer ligt het DNA van Emmeloord in de bedreigde woongebiedjes in steen en structuur beslagen. De woonwijken vertellen bij uitstek het verhaal van een maakbare samenleving en zijn een uitdrukking van de planmatige aanpak bij het ontwerp en de rationele inrichting van de Noordoostpolder. Begin 2023 sprak een afvaardiging van de werkgroep met Mercatus en de gemeente Noordoostpolder en zijn er wederzijds intenties gedeeld om het afwegingsproces in goed onderling overleg te laten plaatsvinden en alternatieven voor sloop te onderzoeken. Hoewel de woningen qua comfort en energetische kwaliteit te wensen overlaten is er van ernstige bouwtechnische en constructieve gebreken geen sprake. Herbouwen of nieuwbouwen in historische stijl betekent cultuurhistorisch een enorme verarming. Bron: Heemschut - jaargang 100 - nr. 2 - Juni 2023. Op 2 oktober 2023 heeft de gemeenteraad van Noordoostpolder met 17 stemmen voor en 11 stemmen tegen ingestemd met de sloopplannen van de huurwoningen in de Rietstraat en de Zeebiesstraat. Daarmee heeft de raad groen licht gegeven voor de nieuwbouwplannen van woningcorporatie Mercatus.
 
Uit het herinrichtingsplan van Mercatus blijkt dat de Rietstraat en de Zeebiesstraat grotendeels in de oorspronkelijke stijl teruggebracht worden. De nieuwe woningen gaan er aan de buitenkant bijna net zo uitzien als de woningen uit 1943. Ze worden net zo hoog, worden uitgerust met schuine daken met rode dakpannen en de woningen krijgen in de woonkamer, net als de oorspronkelijke woningen, twee ramen in plaats van één grote. Een enkel huizenblok blijft staan, omdat er woningen tussen zitten die niet van Mercatus zijn. De woningen in zo'n blok worden gerenoveerd. Bron: Omroep Flevoland.