Carillon Stadhuis

Plaats: Lelystad

Locatie: Stadhuisplein

Maker: André Lehr

materiaal: brons, staal

Jaar: 1980

Beschrijving:

Een aantal bewoners van Lelystad had het plan opgevat dat het bij de instelling van de gemeente Lelystad in 1980 gepast zou zijn een geschenk aan te bieden in de vorm van een carillon. De gedachte achter het geschenk was dat een eeuwenoud muziekinstrument een culturele bijdrage zou geven aan een nieuwe, moderne stad. Om dit te realiseren werd in 1978 de Stichting Carillon Lelystad opgericht. De bedoeling was om het klokkenspel op het toekomstige stadhuis te plaatsen. Het stichtingsbestuur ging geld werven bij bedrijven. In bijna twee jaar tijd werd ƒ100.000,-  bijeen gebracht, voldoende om een elektrisch-automatisch carillon bij klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts in Asten te laten maken. Een automatisch klokkenspel is kleiner van omvang en geringer van gewicht en daardoor ook lager in aanschafprijs dan een met de hand bespeelbare beiaard. Het klokkenspel wordt bediend door een bandspeelwerk, een apparaat waarin een geperforeerde band met melodieën afgedraaid wordt, vergelijkbaar met het 'boek' in een draaiorgel. Bij het carillon is het een soort grote ponsband waarin door de beiaardier de 'gaten worden gestoken'. Tijdens het lopen van de band zorgen de gaatjes ervoor dat de contacten in werking treden die in verbinding staan met de klepels van de verschillende klokken. De 25 klokken van het elektrisch-automatische carillon wegen samen 925 kg, de grootste klok weegt 113 kg, de kleinste 13. De toonhoogte van de zwaarste klok is F in het hoge octaaf. Elke klok draagt naast het gieterssignatuur 'EIJSBOUTS ASTENSIS ME FECIT ANNO MCMLXXX, oftewel Eijsbouts Asten maakte me in 1980, ook de naam van een straat in Lelystad. 

Omdat het stadhuis nog gebouwd moest worden, werd het carillon tijdelijk op een kolom van de zogenaamde hoge route op het Agorahof bij het oude Agora Theater geplaatst. Op een bijeenkomst in de Agora op 24 december 1980 droeg de voorzitter van de Stichting Carillon Lelystad, de heer D.M. Boogaard, het carillon over aan de per 1 januari 1980 ingestelde gemeente Lelystad. Daarmee was Lelystad de 165e plaats in Nederland die een dergelijk klokkenspel in bezit kreeg. In 1984 werd het nieuwe stadhuis in gebruik genomen dat door het grote schuine dak een monumentale uitstraling heeft. Vanwege het steile dak was het echter onmogelijk om het carillon op het stadhuis te plaatsen. Het carillon bleef op zijn plek aan het Agorahof staan tot in 2001 de hoge route gesloopt werd. Het carillon werd tijdelijk opgeslagen bij de firma Eijsbouts in Asten.

Tussen 2009 en 2011 werd het stadhuis ingrijpend verbouwd. Aan de noord- en westzijde van het stadhuis kwam nieuwe bebouwing. Na de verbouwing kon het carillon, na 10 jaar opgeslagen te zijn geweest, op het platte dak van de nieuwbouw geplaatst worden. Na 21 jaar kwam het carillon op de plek waar het ooit bedoeld was. Sinds 12 november 2011 weerklinken de klanken van het klokkenspel over het Stadhuisplein. Burgemeester Margreet Horselenberg en Sinterklaas klommen samen in een hoogwerker van de brandweer om het instrument met een sleutel in werking te stellen. Dagelijks speelt het klokkenspel een melodie. De beiaardmuziek wordt geleverd door Dirk S. Donker (1941), die van 1977 tot 2002 beiaardier in Emmeloord was en tegenwoordig nog het carillon in Sneek en Joure bespeelt.

Ontwerper

André Lehr werd op 9 november 1929 in Utrecht geboren. Hij was een kleinzoon van Andries Oomes (1872-1952), stadsbeiaardier van Kampen. Na het het behalen van zijn HBS diploma in 1948 ging hij aan de Universiteit in Utrecht natuurkunde studeren. Kort daarop solliciteerde hij naar de functie van aankomend campanoloog bij Klokkengieterij Eijsbouts in Asten. Uit een groot aantal sollicitanten werd hij aangenomen en trad op 1 januari 1949 in dienst in de functie van klokkenstemmer op de nieuwe afdeling van de klokkengieterij. De fa. Eijsbouts was in 1947 met klokkengieten begonnen omdat de regering na de Tweede Wereldoorlog verbood om deviezen te besteden aan import van klokken. Er was destijds veel vraag naar klokken omdat de Duitsers in de oorlog meer dan de helft van de klokken in Nederland had laten omsmelten. Koper en tin was nodig voor de Duitse oorlogsindustrie. Toen André Lehr net bij Eijsbouts in dienst was, viel hij midden in een heftige richtingenstrijd over de klank. De oude garde vond dat het klokkenspel een beetje onzuiver moest klinken. Sinds de jaren 1970 is iedereen het erover eens dat een beiaard zuiver van toon moet zijn. Na het overlijden van Max Eijsbouts in 1976 kwam de leiding van Klokkengieterij Eijsbouts in handen van Lehr. Op 30 juni 1991 ging hij met pensioen.

Lehr schreef veel standaardwerken over de campanologie, de leer en kennis van beiaard- en luidklokken. Hij heeft niet alleen een belangrijke bijdrage geleverd aan de beiaardkunde, maar is tevens grondlegger geweest van het Nationaal Beiaard Museum in Asten, waar zich een unieke collectie klokken(spelen) uit de gehele wereld bevindt. Lehr heeft ook aan de basis gestaan van het bouwen van figuurspelen en astronomische uurwerken. 

André Lehr overleed op 27 maart 2007 in Asten, 77 jaar oud.