De Meerpaal

Plaats: Dronten

Locatie: De Rede 80 - 82

Architect: Frank Van Klingeren, Hans van Beek

materiaal: baksteen

Jaar: 1966 - 1967

Beschrijving:

In 1962 had architect Frank van Klingeren een ontwerp voor een gemeenschapscentrum in De Bilt gemaakt dat nooit gerealiseerd is. In 1965 werd Van Klingeren door de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders (RIJP) verzocht een gemeenschapscentrum in Dronten te bouwen. Het plan voor De Bilt werd bijna ongewijzigd in Dronten gebouwd. Het gehele verkeerspan voor Dronten werd gewijzigd zodat het gebouw zo goed mogelijk met het openbare leven verweven kon worden. 

In 1966 werd begonnen met de bouw. De RIJP eisten een snelle bouwtijd, een grote mate van flexibiliteit en stelde bovendien een beperkt budget ter beschikking. De opdracht aan van Klingeren leek een onmogelijke, maar bleek hem op het lijf geschreven. Op 8 november 1967 heeft koningin Juliana de Meerpaal officieel geopend. Het multiculturele centrum is één van de eerste gebouwen ter wereld die geschikt was voor congressen, concerten, dans, film en theater. De architect zag het gebouw als een overdekte agora (een dorpsplein naar Grieks voorbeeld). Het ontwerp bestond uit een doosvormig volume van 50 x 70 m. Aan deze ruimte grensden drie kleine volumes. Het grote volume had glazen gevels. De constructie bestond uit een staalskelet. In het midden van het gebouw stond het ‘Ei’, een ovaal theater zonder dak dat in samenwerking met de acteur Wim Vesseur tot stand was gekomen. Het grootste deel van de oppervlakte van De Meerpaal werd ingenomen door een verdiept liggend plein, dat vele mogelijkheden bood voor verschillende gebeurtenissen. De wekelijkse markt werd binnen de muren van De Meerpaal gehaald om de bezoekers met de boodschappentas aan de arm toevallig met cultuur in aanraking te laten komen. In open verbinding met dit plein stond het theater, de foyer, de bar en een caféterras. Al snel kwamen er klachten, vooral van de geluidsoverlast die de verschillende activiteiten van elkaar hadden. In 1987-1988 werd de Meerpaal ingrijpend verbouwd. Het nieuwe ontwerp van L. Reinalda en H.L. Bakker van Bureau Gruyter, liet het open karakter verdwijnen. Van Klingeren had altijd het idee gehad dat zijn gebouwen indien gewenst aangepast konden worden, maar tegen deze renovatie verzette hij zich hevig. Hij stapte naar de rechter, zich beroepend op artikel 25 van de auteurswet uit 1971 dat ondermeer vermeldt dat ontwerpen zonder toestemming van de architect niet gewijzigd mogen worden. Volgens Van Klingeren was het gebouw misvormd en verminkt waardoor zijn reputatie als architect was aangetast. Hij eiste dat de verbouwing ongedaan gemaakt zou worden. De Meerpaal en de gemeente Dronten stelden dat de verbouwing nodig was wegens exploitatieverliezen. De akoestiek was slecht waardoor theatergezelschappen en orkesten het centrum meden. In een zogenaamde bodemprocedure stelde de rechter architect Van Klingeren in 1989 in het ongelijk.

Kunstenaar Pierre van Soest (1930-2001) spande ook een kort geding aan tegen De Meerpaal. Samen met architect Van Klingeren had hij bij de bouw de plaats van een 15 x 6 m groot schilderij van hem bepaald. Van Soest nam er geen genoegen mee dat het doek na de verbouwing zo was opgehangen dat het niet meer tot zijn recht kwam. Het doek hing 2,10 m boven de grond en zo dicht bij het plafond dat er niet meer van een vrijstaand schilderij kon worden gesproken. De kunstenaar beriep zich onder meer op het auteursrecht. Bovendien eistte hij dat de kleur van de achtergrond moest worden aangepast aan het doek en dat de ruimte achter het schilderij vrij moest blijven van opslag materialen. De president van de Zwolse rechtbank, mr. F.C. Fliek ging, vergezeld door prof. W.H. Crouwel, directeur van het Museum Boymans van Beuningen, ter plekke polshoogte nemen. Prof. Crouwel was van mening dat er sprake was van een totale onevenwichtigheid. Volgens hem schoot het schilderij optisch gezien het dak in. Op last van de rechter moest het doek zodanig zakken dat de onderzijde op 0,90 m van de grond kwam te hangen. De andere eisen van de kunstenaar werden afgewezen. De Meerpaal had bij de verhuizing van het kunstwerk al vele tienduizende guldens uitgegeven. Het laten zakken van het kunstwerk kostte nog eens ƒ 15.000,-. 

Op 22 juli 1990 besluit het gemeentebestuur van Dronten tot sloop van het multiculturele centrum. De voorgenomen sloop stuitte echter op veel protest vanwege het unieke karakter van het gebouw. De bevolking, maar ook dochter Nora van Klingeren en minister Jan Pronk van VROM (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Mileubeheer) verzetten zich tegen de sloopplannen. Rijksbouwmeester Wytse Patijn stelde voor delen van de Meerpaal te integreren in het nieuwe gebouw. Daarop besluit de gemeente Dronten een studieopdracht te geven aan drie bureaus; Atelier Pro, Soeters Van Eldonk en de architecten Cie. Bij deze opdracht was vooral aan de orde hoe delen van De Meerpaal en het daarmee verbonden gedachtegoed, behouden konden blijven.

Het ontwerp van Hans van Beek van Atelier Pro, werd uitgekozen. Karakteristieke elementen van het ontwerp van Van Klingeren zijn door Pro weer zichtbaar gemaakt. De glazen doos, het door kolommen gedragen dak en het ovalen volume, het 'Ei'. Het ovale volume is geen open theater meer, zoals in de oorspronkelijke Meerpaal. In de nieuwe Meerpaal is het een gesloten bioscoop. Bovenop de bioscoop is een terras gerealiseerd, dat via loopbruggen de verschillende functies in het gebouw met elkaar verbindt. De nieuwe bouwdelen, zoals de muziekschool, de bibliotheek en het theater staan als losse blokken rond het overdekte en enigszins verdiepte binnenplein. Ook het plein voor het complex is bij het gebouw betrokken. De voorgevel is van glas. Door de overstekende luifel wordt het gebouw deel van het plein. Omgekeerd dringt het plein, door het doorzetten van de pleinwand en het niveau van de bestrating, tot in het gebouw door. Via een aantal traptreden betreedt de bezoeker het 80 cm lager gelegen binnenplein. In de lijn van het gedachtegoed van architect van Klingeren is een gebouw ontstaan met een meer dan gemiddelde aandacht en ruimte voor de openbaarheid. De nieuwe Meerpaal is uitgevoerd in rode baksteen. De toneeltoren is bekleed met rode dakpannen.

Op 10 januari 2003 ging de eerste paal van de nieuwe Meerpaal de grond in. Het gebouw is in december 2004 opgeleverd. In januari is het gebouw met de traditionele nieuwjaarsreceptie van de gemeente in gebruik genomen. De officiële opening van nieuwe De Meerpaal vond op 8 oktober 2005 plaats. De nieuwbouw heeft € 22.700.000 gekost. Een kostenoverschrijding van € 650.000 waardoor in februari 2004 college van burgemeester en wethouders is gevallen. Atelier PRO won in 2007 de Nationale Renovatieprijs met De Meerpaal.

In 1967 was door de Pierre van Soest ook een wandschildering aangebracht op twee metalen achterdeuren van de Meerpaal. Bij een verbouwing in 1988 waren de deuren opgeslagen in de kelder van het gemeentehuis. In februari 2017 besloot de gemeenteraad de wandschildering te herstellen. De kosten die hieraan verbonden waren bedroegen € 11.000,-. De deuren waren eigendom van de gemeente maar zijn op 23 mei 2017 overgedragen aan De Meerpaal die dat jaar 50 jaar bestond

Bron: Vrijheid en Frictie.

Architecten

Frank van Klingeren werd op 4 februari 1919 geboren. Hij begon als civiel ingenieur, maar ontwikkelde zich in de praktijk als architect. Na de lagere school ging hij naar de MTS, waar hij een opleiding weg- en waterbouwkunde volgde. Daarna deed hij een opleiding beton en staal. In 1939 begon hij te werken bij een scheepswerf, de Nederlandse Dok Maatschappij. Hier ontwierp en berekende hij onder andere kraanbanen, een was- en kleedlokaal en een kantoor. Aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst begon hij in 1942 een opleiding waarmee hij na een jaar stopte.

In 1949 start Frank van Klingeren een eigen bureau. In 1952 werd hij de huisingenieur en -architect voor scheepswerf Kraaijer in Zaandam. Hij werkte op de scheepswerf aan verscheidene projecten, waaronder een loods waarin ook was- en kleedruimten en een kantine waren ondergebracht. In het trappenhuis en op de buitengevel maakte de kunstenaar Pierre van Soest een muurschildering. Sindsdien werkte Van Slingeren zo veel mogelijk met de kunstenaar Pierre van Soest samen. 

In 1956 kreeg het bureau van Van Klingeren een opdracht voor de bouw van een scheepswerf in Griekenland. Van Klingeren werd gevraagd voor het civieltechnische deel van het project. Door deze opdracht leerde hij het Griekse straatleven kennen, een belangrijke inspiratiebron voor latere architectonische projecten. Vanaf het einde van de jaren vijftig richtte hij zich voornamelijk op het creëren van situaties die het openbare leven moesten stimuleren. Het overdekte marktplein, een agora, was volgens hem een gemeenschapscentrum waar spontane ontmoetingen en activiteiten konden plaatsvinden. Van Klingeren werd vooral bekend door de bouw van 'De Meerpaal' in Dronten, 'Het Knarregat' in Eindhoven en 'de Agora' in Lelystad. Hij is te beschouwen als één van de laatste groten op het terrein van de humanistische architectuur visie, ontwerpen gericht op het welzijn van mensen. 

In 1989 wordt de architect getroffen door een hersenbloeding. Op 16 juli 1999 stierf Frank van Klingeren op 80-jarige leeftijd.

Hans van Beek is in 1942 geboren. Samen met Sjoerd Schamhart was hij in 1976 medeoprichter van atelier PRO, een Haags architectenbureau. Hij gaf daarmee de start voor een oeuvre waarin Plek, Ruimte en Ontwikkeling (PRO) centraal staan. Sinds 1980 is hij eindverantwoordelijk voor de architectuur van atelier PRO.