R.K. kerk Verrijzenis des Heren

R.K. kerk Verrijzenis des Heren

Plaats: Espel

Locatie: Noorderrand 34

Architect: Jan Strik

materiaal: baksteen, beton, glas, staal, koper

Jaar: 1960-1961


Beschrijving:

Toen de Noordoostpolder werd ingericht was de invloed van kerk en godsdienst binnen het gehele maatschappelijke en sociale leven nog bijzonder groot. In ieder dorp werd zowel een protestantse-, een gereformeerde- als een rooms-katholieke kerk gepland. Espel is het eerste dorp in de polder waar van de plannen werd afgeweken. De protestanten en hervormden bouwde samen een kerkcentrum.

Op 14 september 1956 werd door de bisschop van Groningen, mgr P.A. Nierman een nieuwe parochoe gesticht, die de dorpen Espel, Tollebeek en Nagele omvatte. Als bouwpastoor werd G.B. Sanders geïnstalleerd. Op 14 maart 1961 werd onder de parochie Espel, Tollebeek, Nagele door de bisschop van Groningen een nieuwe parochie in Espel opgericht onder de titel Verrijzenis des Heren. Pastoor Joh. Pieper werd als pastoor benoemd. Pieper was in Enschede geboren en op 13 juli 1933 tot priester gewijd. Sinds 1949 was pastoor Pieper als zielzorger in Frankrijk werkzaam. Eerst in Meyrié en Maubec in het bisdom Grenoble en vanaf 1951 in de parochies in Roche en Bonnefamille in de provincie Isère. In februari 1964 werd pastoor Pieper in Dongrijp benoemd. Een jaar later overleed hij op 4 juni 1965 in Leeuwarden op 63-jarige leeftijd. Pastoor Pieper werd in Espel opgevolgd door pastoor D. Th. Smit (1910-1971) uit Borger Compascuum.

Tot ongeveer 1960 bleef de Rooms-Katholieke Kerk in hoofdlijnen trouw aan de historische vormen. Daarna drong het modernisme definitief tot de kerkbouw door. De kerk Verrijzenis des Heren werd in 1960-1961 gebouwd door de fa. Steneke & Zoon uit St. Nicolaasga naar een ontwerp van architect Jan Strik en is in oktober 1961 geconsacreerd. Strik was van mening dat de liturgie van zijn tijd nieuwe eisen stelde aan de ruimte in een kerk, en dat een architect daarom moest streven naar een eigentijdse ontwerp. De kerk Verrijzenis des Heren kenmerkt zich door zijn moderne en zakelijke uiterlijk. Het kerkgebouw bestaat uit een kerkzaal en bijruimten met plat dak. In het gebouw werden nieuwe materialen en constructies toegepast in combinatie met traditionele materialen, dit wordt de shake-hands architectuur genoemd. De gevels zijn opgetrokken in geel genuanceerde baksteen in wildverband

De kerkganger gaat onder een strakke, betonnen klokkestoel door naar het kerkgebouw. Door de lage toegangspoort betreedt de kerkganger via een portaal een binnenhof. Rondom het binnenhof de parochiezaal, de pastorie en rechts de kerkzaal. De kerkzaal heeft een opvallend met koper gedekt a-symmetrisch zadeldak, dat zijn hoogste punt heeft boven het altaar en priesterkoor. De ruimte onder het dak is ingevuld met glas waardoor de kerkzaal zeer licht is. Het gebouw heeft een stalen skelet, in de kerkzaal zijn geen ondersteunende kolommen die het zicht op het liturgisch centrum kunnen ontnemen. In tegenstelling tot de traditionalistische kerken met het altaar in de apsis van een langgerekte ruimte, stond het altaar in de kerk Verrijzenis des Heren aan de kortste zijde van het rechthoekige interieur. In een uitgebouwd nisje stond een Maria met kind van gekleurd aardewerk.

In traditionele kerken stond het orgel op een daarvoor bestemd balkon boven de tribune. De behoefte om een orgel dicht bij het altaar te hebben leidde in Espel tot een vrijstaand orgel op een vierkant plateau dat gedragen werd door één zuil. Het orgel is gelijk met de orgels voor de R.K. kerk in Nagele en Tollebeek door fa. Jos Vermeulen orgelbouw uit Alkmaar in serie gebouwd. Bij de bouw is men aanmerkelijk van het plan afgeweken. De geplande dispositie vermeld dat het gaat om een unit-orgel, maar uiteindelijk is het een orgel met een elektrische traktuur en een enkele unit-stem geworden.

Priester-kunstenaar Jan de Kort (1924 - 2017), Norbertijn van De Essenburgh in Hierden, maakte 14 kruiswegstaties in mozaiëk, die het lijdensverhaal van Christus vanaf zijn veroordeling door de Romeinse procurator Pontius Pilatus tot zijn begrafenis uitbeelden. De Kort voegde de verrijzenis van Jezus als 15e statie aan de traditionele thema's toe. 

De parochies Espel, Nagele en Tollebeek werden in 1991 samengevoegd. Een kleine gemeenschap van nog geen 900 gezinnen kon onmogelijk drie kerkgebouwen onderhouden. Twee kerken werden gesloten. De kerk Verrijzenis des Heren werd per januari 1999 buiten gebruik gesteld en verkocht. De kruiswegstatie verhuisde naar de H. Hubertuskerk in Tollebeek. Het orgel werd verkocht aan de R.K. kerk in Beilen, waar het in maart 2020 via Marktplaats werd verkocht. Het Latijns kruis is van de kerk gehaald en kreeg een plekje op het rooms-katholieke deel van de begraafplaats van Espel. Het gebouw is tot 2016 in gebruik geweest als woning/atelier. Begin 2019 zijn er naast het bestaande woonhuis nog 6 bungalows in het voormalig kerkgebouw gerealiseerd, die qua oppervlak en indeling allemaal van elkaar verschillen.

Architect

Jan Strik werd op 24 maart 1912 in Nuenen geboren. Na 1945 startte hij zijn eigen architectenbureau en werkte aanvankelijk vanuit Mill maar na een verhuizing vanuit Boxtel. Strik was architect en ontwierp in de wederopbouwperiode na de Tweede Oorlog vooral veel kerken. In eerste instantie paste hij daarbij de principes van de Bossche School toe. Tijdens een studiereis halverwege de jaren vijftig naar kerken in Duitsland en Zwitserland maakte hij kennis met de mogelijkheden van staal en beton. Na deze reis ontwierp Strik geen traditionele kerken meer die gebaseerd waren op de plattegrond van een basilica, maar werden zijn ontwerpen modernistischer. Architect Struik ontwierp in de jaren vijftig en begin jaren zestig rooms-katholieke kerken in Someren-eind, Middelrode, Overloon, Boxtel, Eindhoven, Uden, Tilburg, Bergeyk, Meerveldhoven, Nijmegen en Espel. Zijn ontwerp van de H.H. Theobaldus en Antonius van Padua kerk in Overloon is de status van rijksmonument toegewezen. Ook de jongensschool Pius X in Gemert, het St. Annaziekenhuis in Oss en de Sterrenberg Pro Persona in Nijmegen zijn van de hand van Strik. Jan Strik overleed op 7 maart 1992 in Boxtel.