Beelden op de dijk

Plaats: Ketelhaven

Locatie: Ketelmeerdijk

Kunstenaar: Cyril Lixenberg

Materiaal: cortenstaal

Jaar: 1981

Beschrijving:

Op de dijk langs het Ketelmeer staan 3 oervormen: een vierkant, een cirkel en een driehoek. De drie beelden vormen een opmerkelijk merkteken langs de lange rechte dijk. Het kunstwerk is gemaakt door Cyril Lixenberg. Via Aleid Zuidema van de Stichting Passe Partout uit Lelystad kwam de kunstenaar in 1987 in contact met het echtpaar Wim en Mia Salomons die in Ketelhaven een agrarisch bedrijf runde. Zij hadden vaker kunst op hun land gehaald en waren zeer onder de indruk van het werk van Lixenberg. Hij bood het echtpaar drie bestaande beelden in bruikleen aan. De drie geometrische vormen had Lixenberg in 1981 voor een beeldenroute langs een invalsweg naar het centrum van Breda gemaakt. Het Waterschap verschafte een vergunning voor het plaatsen van een kunstwerk op de dijk, waar ze in 1988 op kosten van Wim en Mia Salomons op eiken palen werden geplaatst. Verder stelde Lixenberg voor, tijdelijk drie figuren op de kavel te leggen, haaks op de beelden die op de dijk waren geplaatst. Wim Salomons was bereid om enige tijd om de figuren heen te maaien. Via een kennis kon Salomons het staal voor de liggende figuren voor een prikkie op de kop tikken. Tegen schrootprijs. Met zijn eigen vrachtwagentje haalde hij het op. De gemeente Dronten was zo enthousiast dat ze ƒ 750,- subsidie voor de gemaakte kosten terug betaalden. De provincie betaalde de transportkosten en verzekering van de beelden. In 1989 zijn de liggende vormen verwijderd. 

De drie meter hoge objecten zijn uit platte platen cortenstaal gemaakt. De open, platte figuren zijn in hun omtrekken aangegeven en staan in elkaars verlengde op de dijk met tussenruimten van zo'n 20 meter. De drie beelden die met elkaar één voorstelling vormen, beschouwde Lixenberg als een der eerste geslaagde manipulaties van de geometrie. Een driehoek, een cirkel, een vierkant, simpeler kan niet. Maar elke figuur is langs een verticale lijn geknikt. Deze knik is er met een zetbank ingestansd. Daardoor treden de objecten uit hun platte vlak en is het ruimtelijk effect levendiger dan als de beelden geheel plat geweest waren. De eenvoudige vormen van Lixenbergs beeldentaal krijgen een extra dimensie door hun contrast met de omgeving. Het bijzondere van zijn werk is dat deze omgevingsfactoren het kijken naar de beelden niet hinderen maar juist een extra kracht verlenen. Het is alsof de omgeving verandert en met nieuwe intensiteit wordt waargenomen. De kijklijn loopt midden door de kunstobjecten. Als de beschouwer op een bepaalde afstand recht voor het vierkant gaat staan, vallen de drie objecten voor het oog samen tot één figuur; een driehoek in een cirkel in een vierkant, of andersom als het kunstobject vanaf de andere kant benaderd wordt.

Kort na de plaatsing hebben de Gemeente Dronten en de Provincie Flevoland het werk aangekocht en zijn de beelden opnieuw gefundeerd en geplaatst. De koop was eigenlijk een ruil. Met de drie beelden betaalde Lixenberg een lap grond aan de Staalstraat in Dronten, dat hij als opslagterrein ging gebruiken voor zijn monumentale beelden die elders op exposities hadden gestaan en daarna ergens ondergebracht moesten worden.

In het programma Beeldspraak wordt uitleg over het kunstwerk gegeven.

Bron: Beelden in de berm en Kunstreis door Flevoland.

Kunstenaar

Shalom (Cyril) Lixenberg werd op 5 juli 1932 in het Londense Eastend geboren en groeide op in een orthodox-joods arbeidersgezin met 12 kinderen. Zijn vader was melkboer en na de oorlog koster van de synagoge. Het was een droom van vader Lixemberg dat een van zijn zoons rabbi zou worden. Als enige in de familie viel Cyril Lixenberg al jong van zijn geloof. Op zijn 15e brak hij absoluut met het joodse geloof. Als oudste van het gezin moest hij al op 14-jarige leeftijd gaan werken. Hij begon in een juwelierswinkel waar hij diamanten in ringen moest zetten. Na enkele jaren kwam hij erachter dat hij recht had op een halve dag onderwijs in de week. Lixenberg meldde zich aan voor de lessen en merkte dat vooral de tekenlessen hem aantrokken omdat daar museumlbezoek aan verbonden was. Al snel besloot hij dat hij kunstenaar wilde worden. Op 17-jarige leeftijd ging Lixenberg in 1950 op kamers wonen en studeerde tot 1953 aan de Central School of Arts en Crafts in Londen. Om de dienstplicht te ontlopen, Engeland voerde oorlog in Maleisië, vertrok hij naar Parijs om daar aan de Ecole des Beaux Arts te studeren. 

In 1959 vestigde hij zich in Amsterdam “omdat hij het klimaat voor kunstenaars in Nederland beter vond”. Hier moest hij eerst allerlei baantjes aannemen om in zijn levensonderhoud te voorzien. In 1965 kwam hij in de Beeldende Kunstenaars Regeling, die hem in staat stelde zich helemaal aan zijn kunstenaarschap te wijden. Ruim 4 jaar heeft hij van de regeling gebruik gemaakt daarna kon hij, dankzij de percentageregeling beeldende kunst, van zijn kunst leven.

Aan het begin van zijn loopbaan in de jaren vijftig toonde Lixenberg in zijn figuratief expressionistische werk alleen emotie. Later werkte hij met grote beheersbaarheid in abstracte geometrische vormen. Lixenberg begon met schilderen, maar ging langzamerhand over op grafiek. Via monoprint en sjabloondrukken kwam hij op de zeefdruk terecht. Deze technieken paste bij zijn vormen. "De strakheid en helderheid heb ik nodig" vertelde hij in mei 1984 aan de Leewarder Courant. Hij ontdekte nog een andere techniek die heel geschikt was voor zijn vormen: email. Sinds de jaren zeventig is hij zich gaan toeleggen op het ontwerpen van ruimtelijke objecten in plexieglas en cortenstaal. De emaille panelen en de metaalplastieken liet hij maken door Staalbouw Bergum BV in Suameer.

Lixenberg zelf wist zeker dat zijn opvoeding in het oude Joodse geloof van grote invloed is geweest op zijn kunstenaarschap. In zijn stalen monumenten keerden de eindeloos gevarieerde orthodoxe opvattingen terug. Goed en kwaad, positief en negatief, zwart en wit blijven elkaar ontmoeten en bestrijden in zijn werk. Het werk van Lixenberg kan gerekend worden tot het constructivisme waarin geometrische en mathematische elementen bepalend zijn. Hij ontwikkelde zich tot een kunstenaar die het spel van de vormen en tegenvormen, de cirkels en veelhoeken, opstellingen en tegenstellingen niet alleen als spel opvat, maar ook als een manier van toegepaste beeldtaal. In zijn beelden manipuleerde hij geometrische vormen tot ruimtelijke objecten. Het begon dikwijls met het scheuren in een blad papier, een A-viertje, scheuren en vouwen, met vervolgens tekeningen, honderden tekeningen en daarna kartonnen schaalmodellen. Naar die modellen werden in de constructiewerkplaats stalen schaalmodellen gemaakt, waarna het definitieve beeld kon worden vastgesteld en tot stand gebracht.

In 1992 vond in Flevoland een grootschalige tentoonstelling van het werk van Cyril Lixenberg plaats. In totaal werden tijdelijk 12 monumentale kunstwerken geplaatst ondermeer bij het stadhuis en op de BouwRAI in Almere, tussen het stadhuis en de spoorbaan in Lelystad en bij de Sportlaan in Emmeloord. Gelijktijdig was tot oktober in de gemeentehuizen van de drie plaatsen zeefdrukken en andere objecten van Lixenberg tentoongesteld. De officiële opening van de exposite was op 4 april 1992.

Het werk van de kunstenaar bestaat steeds uit twee tegengestelden, waarbij de buitenkant van de ene vorm de binnenkant is van de andere vorm en omgekeerd. De delen passen wel of niet in elkaar, maar vormen altijd een eenheid. De kunstwerken van Cyril Lixenberg kenmerken zich door hun eenvoudige karakter. In de loop der jaren heeft zijn werk zich ontwikkeld van de strenge, in roestig cortenstaal uitgevoerde geometrie tot soms gekleurd werk waar de geometrische vormen buiten hun kaders treden of scheuren vertonen. Het laatste kunstwerk dat Lixenberg ontwierp waren twee enorme sculpturen bij Fort Diemerdam in Amsterdam. De productie heeft hij niet meer mogen meemaken. De opdracht tot uitvoering werd door hem op 9 januari 2015 aan het staalbedrijf gegeven. Eén dag later, op 10 januari, overleed Cyril Lixenberg op 82-jarige leeftijd in Amsterdam aan prostaat kanker.

Werk van Lixenberg is o.a. te vinden op de Ketelmeerdijk bij Ketelhaven, in Dronten, Emmeloord en Almere, bij de bibliotheek in Nieuw Loosdrecht, bij de brandweerkazerne in Hillegom en in Emmen voor het Schepenziekenhuis. Niet alleen in Nederland maar ook op verschillende plaatsen in de Verenigde Staten bevinden zich kunstwerken van Lixenberg.