Drie Muzen

Drie Muzen
Drie Muzen Drie Muzen Drie Muzen Drie Muzen Drie Muzen Drie Muzen Drie Muzen

Plaats: Emmeloord

Locatie: Beursstraat

Kunstenaar: Jan Bons

Materiaal: koper

Jaar: 1953


Beschrijving:

Als één van de eerste gebouwen in Emmeloord werd het multifunctionele gebouw 't Voorhuys naar een ontwerp van architect Alexander Bodon gebouwd. Het complex met schouwburg, beurszaal, hotel en café-restaurant bestaat uit drie aan elkaar geschakelde volumes. Op 23 december 1953 werd Theater ’t Voorhuys geopend door dr. ir. S. Smeding, landdrost van het Openbaar Lichaam 'De Noordoostelijke Polder'. Voor het gebouw werd de percentageregeling beeldende kunst toegepast. In het interieur van het complex ontwierp de kunstenaar Lex Horn een serie monumentale ramen, die allerlei aspecten van het nieuwe land toonden. Op 19 december 1953 stond in de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant: "Op de luifel van het nieuwe Beursgebouw 't Voorhuys te Emmeloord wordt een beeldengroep in rood plaatkoper aangebracht, ontworpen door de kunstenaar Jan Bons te Amsterdam. Hier ziet u de heer Bons rechts aanwijzingen geven aan de smid die het laswerk verricht. Het plastiek, de ontspanning in de Noordoostpolder voorstellend, is meer een compositie van beweging suggererende vormen dan een uitbeelding van bepaalde figuren. Toch valt het niet moeilijk, er een gitarist, een fluitist en een gymnast in te herkennen, op een voetstuk dat een vis en golven laat zien. Wanneer mettertijd het roodkoper door oxydatie een groene kleur heeft gekregen, zal het goed contrasteren met het gebouw. Beneden, in de stoep, is een mozaiëk gelegd, dat een Mercuriusfiguur voorstelt. Samen brengen deze symbolen de functies van het gebouw, bestemd voor cultuur en handel, goed tot uitdrukking".

'Drie Muzen', zoals het kunstwerk genoemd wordt, was na het Leeuwenmonument het tweede driedimensionale kunstwerk dat in Emmeloord geplaatst werd. De beeldengroep van drie dansende en musicerende figuren, is een goed voorbeeld van wederopbouwkunst, kunst die op zinnebeeldige wijze de functie van het gebouw aan het publiek uitlegt en die positivisme predikte na de zware jaren van de Duitse bezetting. Het thema is, zoals gebruikelijk in deze naoorlogse periode, afkomstig uit de Griekse mythologie. In de oudheid geloofden de Grieken in veel goden, halfgoden en andere wonderbaarlijke wezens. Zij woonden met zijn allen op de Olympus, de godenberg. In zeer oude tijden kende de Grieken drie muzen die werden voorgesteld als triade. Dit waren Melete, godin van de meditatie, Mneme, godin van de herinnering en Aeode, godin van het lied. Maar waarom zou Jan Bons hen als onderwerp hebben uitgekozen? Zij vertellen niets over de functie van het gebouw. 

Een nadere beschouwing van het kunstwerk 'Drie Muzen' leidde naar de negen muzen. Zeus was volgens de Grieken de oppergod, heerser over hemel en aarde, vader van de goden en de mensen. Hij was getrouwd met zijn zus, de godin Hera. Tot haar woede werd Zeus regelmatig getroffen door de pijlen van Eros, de god van de liefde, en werd dan op slag verliefd. Zeus werd hevig verliefd op zijn tante Mnemosyne, dochter van Ouranos en Gaia. Na negen hartstochtelijke nachten bracht Mnemosyne op de berg Parnassus, negen dochters ter wereld, de negen muzen. Deze godinnen zijn de personificaties van de verschillende kunsten en wetenschappen. Zij worden in de kunst afgebeeld met een vast attribuut waaraan ze te herkennen zijn. Bons verbeeldde van links naar rechts:

Terpsichore; de betekenis van haar naam is 'de zich in de dans verheugende'. Zij is de beschermgodin van de dans, de lyrische poëzie en het koor en wordt meestal afgebeeld in een danshouding. Zij is te herkennen aan de lyra, die zij in haar hand houdt.

Euterpe; haar naam betekent 'verblijdende'. Zij is de personificatie van de vrolijkheid, die het gezang opwekt. Haar attribuut is een aulos maar soms ook een enkele fluit. Op de fluit begeleidt zij lyrische poëzie en hoopt zo, volgens de betekenis van haar naam, het publiek bij al haar muzikale activiteiten te verblijden. Zij is de beschermvrouwe van het fluitspel en de lyrische poëzie.

Erato; is te herkennen is aan de citer. Zij is de beschermgodin van de hymne, het lied en de lyriek. Lyriek is afgeleid van het Griekse λύρα (lura), dat 'lier'betekent. In de oorspronkelijke betekenis zijn het dus gedichten of liedteksten die met de lier begeleid kunnen worden. Haar naam betekent "de beminnelijke", iemand die prettig is om mee te maken, aardig en sympathiek.

De figuratieve, allegorische voorstelling is gemaakt door het koper te drijven of te smeden. Hiervoor werden koperplaten van 0,8 tot 1 millimeter op een harde onderlaag, een aambeeld gelegd en met een hamer in de gewenste vormen geslagen, die vervolgens aan elkaar gelast zijn. Bons heeft de gestileerde figuren van rechts naar links steeds uitgestrekter afgebeeld, waardoor een schuine lijn ontstaat. Deze diagonaal beheerst de driehoekscompositie. De schuine lijn heeft Bons ook gebruikt om de kijkrichting van de beschouwer te beïnvloeden. Het oppervlak van het kunstwerk heeft door weersinvloeden een grijs-groen laagje gekregen. Dit laagje noem je patina. In de mythologie werd koper vanwege de mooie glans vaak geassocieerd met Aphrodite, de godin van o.a. de schoonheid. In de Griekse oudheid was het getal drie het toppunt van volmaaktheid.

Tijdens de verbouwing van theater 't Voorhuys, in 1994-1995, werd voor het gebouw een nieuwe ronde entreehal van glas gebouwd. De 700 kilo zware beeldengroep was al van de luifel gehaald toen op 14 september 1994 de verbouwing van 't Voorhuys met veel vuurwerk en knallen van start ging. Wethouder Joukje van den Berg-Otter hees het vermolmde dak van de oude ingang en bracht met die actie honderden rotjes tot ontploffing. Nadat 'Drie Muzen' voor ƒ 30.000,- gerestaureerd was door de kunstenaar Egon Schrama (1947), kreeg het een plaatsje op de nieuwe artiesten foyer achter het theater. Op 16 november 1995 opende mr. Pieter van Vollenhoven het, onderleiding van architectenbureau Duintjer, vernieuwde theater officieel.

In 2008-2009 werd naast het theater een nieuwe bioscoop gebouwd. De 'Drie Muzen' worden op de achterkant van het theatergebouw 'helemaal weggedrukt' door het bioscoopcomplex. Het kunstwerk komt nu niet meer tot zijn recht. In augustus 2009 heeft wethouder Leo Voorberg toegezegd dat de beeldengroep weer voor het theater terug zou komen. Bij de herinrichting van het Cultuurplein zou een podium gecreëerd worden waarop een speciale plek gereserveerd was voor het kunstwerk 'Drie muzen'. In 2011 werd op het cultuurplein echter een lichtkunstwerk van Herman Kuijer geplaatst. 'Drie Muzen' contrasteert teveel met dit nieuwe kunstwerk. De gemeente heeft een onderzoek ingesteld of op de nieuw te realiseren rotonde Koopmansplein mogelijk een plek voor de 'Drie Muzen' is. De Politieke Unie, CDA, VVD en ChristenUnie/SGP vinden dat het kunstwerk naar de voorkant van theater 't Voorhuys verplaatst moet worden, zoals is toegezegd. Tijdens de raadsvergadering van 20 januari 2014 hebben de vier partijen hiervoor een voorstel gedaan, maar tot op heden staan de 'Drie Muzen' nog steeds 'weggedrukt' aan de achterkant van het gebouw.

Kunstenaar

Jan Bons werd op 2 april 1918 in Rotterdam geboren. Hij studeerde van 1934 - 1936 voor tekenleraar aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. In 1937 verhuisde Bons naar Amsterdam en vervolgde zijn opleiding op aanraden van Paul Citroen aan de Nieuwe Kunstschool, die geïnspireerd werd door het Bauhaus. Bons was een zeer veelzijdige kunstenaar en beoefende vele disciplines. Tijdens de Tweede Wereldoorlog illustreerde en drukte Jan Bons clandestiene uitgaven met 7 verhalen van Franz Kafka en steunde het verzet door persoonsbewijzen te vervalsen. Hierdoor moest hij onderduiken. Zijn drang naar vrijheid is karakteristiek voor zijn leven en werk tijdens en na de oorlog. Hij ontwikkelde een heel eigen ‘beeldende' typografie waarin de vrije omgang met de letter centraal stond. Zijn vele theater affiches werden een begrip. Van 1962 tot 1990 maakte hij bijna jaarlijks een kalender voor een Rotterdamse rederij. Daarnaast ontwierp hij ook postzegels voor PTT Post. Vanaf 1990 ontwierp hij de posters voor het Internationale Documentaire Festival (IDFA). Het logo dat Bons voor IDFA ontwierp, een rafelige, uit papier gescheurde zwarte camera op twee pootjes en twee spoelen erbovenop, wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt. In 2002 heeft Jan Bons de 75e serie kinderpostzegels ontworpen. Bons was een kleurig en intuïtief ontwerper die een geheel eigen handschrift had, gescheurde letters in heldere kleuren kenmerkten zowel zijn affiches als postzegelontwerpen. Zijn werk was krachtig, expressief en picturaal van karakter. Met een minimum aan middelen kon hij de boodschap optimaal overbrengen.

Door de tentoonstelling "Weerbare democratie" waaraan hij na de oorlog meewerkte, kwam hij in contact met architect Gerrit Rietveld (1888-1964). Dat resulteerde in een samenwerking tot aan de dood van Rietveld. In 1952 ontwierp Bons in opdracht van Rietveld een 6 meter hoog en 76 meter lange muurschildering in Mexico voor de tentoonstelling "Asi es Hollanda". Bons werd in 2003 onderscheiden met de Piet Zwart-prijs. In het juryrapport schreef de commissie dat hij van onschatbare waarde is geweest voor het Nederlandse grafische ontwerp. Naast grafisch ontwerper was Jan Bons ook monumentaal kunstenaar. Hij maakte wandschilderingen, mozaïeken en plastieken zoals de 'Drie Muzen (1953) voor theater 't Voorhuys in Emmeloord en een beeldengroep voor de Streekmuziekschool in Winterswijk (1973). In Amsterdam vind je de muurplastiek 'Vogelvlucht' (1959) aan Garage West van het GVB en in Goes het kunstwerk 'Beeld' (1962). In de jaren 1960 en 1970 maakte hij twee opvallende gevelkunstwerken in Utrecht, een muurschildering voor de openbare leeszaal Kanaleneiland en een omhulsel van emailleplaten voor het pand van Dixons. Deze gevelkunstwerken ontstonden beide in samenwerking met architect Jan van Grunsven (1926-2002), die eerder werkzaam was op het architectenbureau van Gerrit Rietveld. 

Onder de naam De Affiche Galerij werkte Bons later samen met zijn zoon Jeroen, die ook grafisch ontwerper is. Tot op hoge leeftijd is Jan Bons als grafisch ontwerper actief gebleven. Op zijn 87ste maakte hij zijn laatse affiche voor IDFA. Op 22 november 2012 overleed Jan Bons op 94-jarige leeftijd in zijn woonplaats Amsterdam.