Aarde en water

Aarde en water
Aarde en water Aarde en water Aarde en water Aarde en water Aarde en water Aarde en water

Plaats: Emmeloord

Locatie: Lange Nering

Kunstenaar: Nic. Jonk

Materiaal: brons

Jaar: 1972


Beschrijving:

De fusie van de Raiffeisenbank en de Coöp. Boerenleenbank tot Rabobank, leidde eind jaren '70 tot de bouw van een nieuw kantoorgebouw aan De Deel. Het bankkantoor, dat gebouwd werd naar een ontwerp van de Zwolse architect ir. H.G. Treep, werd op 20 augustus 1980 officieel geopend. Aan het eind van de feestelijke bijeenkomst overhandigde de voorzitter van het bestuur van de Rabobank Noordoostpolder, de heer P.G. van Maldegem, aan de 10 dorpsvoorzitters een cheque van ƒ 2500,-. Daarnaast hadden de directie en het bestuur van de bank het plan opgevat om de bevolking van Noordoostpolder een geschenk aan te bieden in de vorm van een kunstwerk. De achterliggende gedachte was dat de Rabobank een coöperatie is, een dienstverlenend bedrijf en als zodanig is het niet de bedoeling om het eigen vermogen op te hopen. Daarom wilde de bank voor elk van de 5000 leden ƒ 10,- als cadeau aan de polder gebruiken, waarvan de helft van het totaal bedrag verdeeld werd onder de dorpen. De andere helft kwam ten goede van Emmeloord. Wethouder Albert Kieft kreeg een cheque van ƒ 25.000,- voor de aanschaf van een kunstwerk.

Er vond regelmatig overleg plaats om tot realisatie van het plan voor een kunstwerk te komen tussen de Rabobank, de gemeente Noordoostpolder en de adviescommissie kunst in de provincie Overijssel, waar de polder van 1962 tot 1986 bij was ingedeeld. Na lang zoeken koos men tenslotte voor het kunstwerk 'Aarde en water' van Nic. Jonk dat in zijn beeldentuin in Groot-Schermer stond. Het 98 cm hoge beeld, dat Jonk in 1972 gemaakt heeft, werd op 13 juli 1981 aan het begin van het Lindelaantje op zijn sokkel geplaatst, tegenover het gebouw van de Rabobank. Op 15 juli verrichtte burgemeester Roelf Sietze Hofstee Holtrop (1926-2014) de officiële onthulling. De burgemeester wees er in zijn toespraak op dat een verfraaiing er toe bijdraagt om het leefklimaat steeds aantrekkelijker te maken. "Het beeld dat in het centrum van de polder een plaats heeft gekregen dient ook min of meer als teken. De zo verschillende bevolking vormt toch wel degelijk een eenheid op een stuk aarde dat aan het water ontworsteld is" aldus Hofstee Holtrop. Het beheer over het kunstwerk werd door de Rabobank overgedragen aan het A.D. van Eckfonds.  

Nic. Jonk had een duidelijke voorliefde voor een beperkt aantal thema's uit de bijbel en de mythen en sagen uit de Griekse Oudheid. Zelden bleef een thema in zijn werk beperkt tot één enkele uitvoering. 'Aarde en water' is zo'n thema dat de kunstenaar vaker gebruikte en waarvan hij in totaal negen versies maakte, met het streven ze telkens beter te verbeelden. 'Aarde en water' verwijst naar twee gepersonifieerde figuren en staat symbool voor het scheppingsverhaal. In de Griekse mythologie bestond voor de schepping van de wereld alleen de Chaos, een duistere grenzeloze gapende ruimte, die was samengesteld uit de oerelementen aarde, water, lucht en vuur. Volgens de Griekse scheppingsmythe is Gaia de godin die de verpersoonlijking van de aarde is, de klassieke versie van Moeder Natuur. Gaia ging een verbinding aan met de elementen water en lucht en hieruit ontstonden de zee (Pontos) en de hemel (Uranus). De oerelementen water en aarde, verenigt in deze plastiek, lijken helemaal gemaakt te zijn voor het nieuwe, aan de zee onttrokken land waar het terecht gekomen is. Gaia, de oermoeder, een mollige vrouw met krachtige wulpse vormen, verrijst uit het water. Met een arm achter het hoofd leunt zij achterover tegen een golf, het hoogste punt in het kunstwerk. Gaia rust op de rug van een zeekoe en wordt tegelijk door hem omringd omdat hij vleugels lijkt te hebben. Voor haar steekt de opgeheven snuit van het dier omhoog. De kop, glad, geschikt om de weerstand van het water te breken, gaat over in een snel en machtig lichaam waaromheen Nic Jonk het kunstwerk opbouwde. 'Aarde en water', met zijn plastische rondingen, is karakteristiek voor de vormgeving van Jonk. Ronde, gladde, geabstraheerde en organische vormen met veel volume. Een samenspel van gesloten vormen met de niet minder belangrijke ruimtes ertussen. De partijen die licht vangen heeft Jonk bewust afgewogen tegen de schaduwpartijen. Doordat de gladde oppervlakken en de holle en bolle vormen een spel aangaan met het licht, straalt het bronzen beeld vitaliteit en dynamiek uit. Bron: José Boyens, konkurreren met de wolken beelden van Nic Jonk.

Nic. Jonk maakte zijn beelden volgens een bepaald concept (= opzet). Eerst maakte hij kleine krabbels op een blocnote, die voor niemand leesbaar waren. Daarna maakte hij een mini-beeldje van was. Naderhand werd het model groter uitgewerkt in klei. Met een ronde kleiknuppel maakte hij het kleimodel vervolgens rond en glad. Van het kleimodel maakte hij een gipsmodel op ware grootte, waarvan het beeld gegoten werd door bronsgieterij Binder B.V. in Haarlem die de zeldzame methode van zandgieten met Brusselse aarde gebruikt. Daarna werkte Jonk de plastiek zelf af. Gietnaden werden weggevijld en oneffenheden weggewerkt. Het kunstwerk kreeg zijn bruine kleur door het kunstmatig te patineren. Een bronzen beeld dat niet gepatineerd is krijgt onder invloed van de weersomstandigheden in de loop van de tijd een groene kleur.

Eind 2012 is 'Aarde en water' van zijn sokkel aan De Deel gelicht om opgeknapt te worden. In verband met de herinrichtingsplannen van De Deel is het kunstwerk in de zomer van 2013 aan de Lange Nering geplaatst, waar het minder goed tot zijn recht komt dan op de oude plaats op De Deel. De kosten voor het opknappen van het kunstwerk en de verplaatsing bedroegen € 2.575,-.

Het kunstwerk is gesigneerd: Nic. Jonk 1972. Jonk maakte in 1972 nog drie beelden met de titel 'Aarde en Water'. Deze beelden zijn geplaatst in Katwijk aan Zee, Den Helder en op de Keukenhof in Lisse. In 1976 maakte Jonk vijf beelden met hetzelfde thema die de titel 'Aarde en Water II' kregen. Deze zijn te vinden in Purmerend, Heerhugowaard, Emmen, Uithoorn en Soest. In Lelystad staat het kunstwerk 'Water en Zon' waarin Nic. Jonk de oerelementen water, aarde en vuur verenigd heeft.

Kunstenaar

Nicolaas (Nic.) Jonk werd op 11 juli 1928 in Schermerhorn geboren. Nic Jonk was nog jong toen hij zijn vader verloor. Zijn moeder begon een kruidenierszaak in Langedijk om het gezin te onderhouden. Op 17-jarige leeftijd ging hij het reclamevak in. Direct na de Tweede Wereldoorlog, in 1945, vertrok hij naar Amsterdam om bij een oom op zijn reclamebureau te gaan werken. In 1947 ging hij werken op de reclameafdeling van V&D in Amsterdam. Vijf jaar later stapte hij over naar de reclameafdeling van de Bijenkorf. Naast zijn werk volgde Jonk van 1947-1953 in de avonduren lessen aan het instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs bij Wessel Couzijn (1912-1984), wiens plastische kracht hij bewonderde en die hem steeds zou bemoedigen. Op maandag kreeg hij van zijn werkgever de Bijenkorf vrij om lessen bij Dignum Lammers (1915-1990) aan de Rijksnormaalschool te volgen. Drie jaar lang bekwaamde hij zich daar uitsluitend in het modeltekenen. Een bezoek aan de eerste Sonsbeek tentoonstelling in 1949 deed Jonk besluiten zich geheel toe te leggen op beeldhouwen. In 1953 werd hij aangenomen aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten, waar Jan Bronner en Piet Esser zijn leermeesters waren. De manier van werken van deze twee bekoorde Nic. Jonk niet. In 1956 verliet hij, zonder diploma, de Academie en vestigde zich als vrij kunstenaar in Amsterdam. Legde Esser vooral de nadruk op de stand van een eigen figuur en op het model, Jonk zou de compositie van het geheel primair gaan stellen en zodoende eerder aansluiten bij de plastische opvattingen van Wessel Couzijn. Samen met Mari Andriessen en Wessel Couzijn richtte hij Ateliers '63 in Haarlem op, een instituut waar pas afgestudeerde kunstenaars zich onder begeleiding van oudere professionals in alle vrijheid konden ontwikkelen.

Nic. Jonk is vooral bekend geworden om zijn voluptueuze beelden van vrouwen en dieren. Het water, de aarde, de zon, de vrouw, de moeder en de waterdieren zijn voor hem oerelementen van het leven, symbolen die bij de oorsprong en de kracht van het leven en in al zijn bronzen beelden steeds weer terugkomen. Jonk wilde zijn gevoel van verbondenheid met de oermens in het werk tonen en gebruikte mythologische verhalen als kader voor zijn onderwerpen. Dat is opmerkelijk want in de abstracte kunststromingen van de jaren 1950 en 1960 was klassiek niet echt gangbaar of een aanbeveling. Jonk vond zijn inspiratie, enerzijds, bij de naturalistische maar gestileerde vormen van Aristide Maillot of Pierre-Auguste Renoir, anderzijds bij de ruimtelijk uitgebalanceerde plastieken van Wessel Couzijn of Jacques Lipschitz. Zijn werk maakte een ontwikkeling door. De vormen werden steeds afgeronder, in elkaar grijpend, elk onderdeel werd even belangrijk in het geheel. Het afbeelden van een onderwerp maakte plaats voor het vormgeven van een idee met gebruikmaking van een reëel gegeven. Een belangrijk element is het water, dat terugkomt in de titels, waterdieren als dolfijnen maar ook in de golvende vormen die zijn werk zo kenmerken. Nic Jonk liet zich inspireren door de Griekse mythologie. Deze verhalen gaven hem ideeën voor figuren. Vooral goden van het water spraken hem aan. Geen anekdotische uitbeelding van het onderwerp maar een krachtige symbolisch geladen verbeelding van het gegeven. Zijn figuren zijn vrijwel zonder uitzondering vrouwen die er geen twijfel over laten bestaan dat zij de vruchtbaarheid symboliseren. En zo ontstonden steeds weer de (moeder) aarde, het water en de wezens van de zee. In 1965 vestigde Jonk zich in Grootschermer waar hij tot zijn overlijden woonde en werkte. In april 1994 werd bij Jonk kanker in een ver gevorderd stadium geconstateerd. De artsen gaven hem nog enkele maanden. Op 11 oktober 1994 stierf Nic. Jonk in een ziekenhuis in Alkmaar, op 66-jarige leeftijd. Hij werd in een door zijn kinderen beschilderde kist begraven op het kerkhof van Grootschermer.

Nic. Jonk was een boetseerder, een modeleur met gevoelige handen. Hij werkte in klei een oermengesel van aarde en water, gips lag hem niet. Hij kneedde de klei tot zachte rondingen zodat zijn godinnen en ander mythologische figuren uit het water geboren leken. In 1988 zei hij: "Van klei weet niemand meer iets af. Ik bewaar de klei niet onder een natte doek, maar laat het langzaam hard worden, zodat ik steeds meer weerstand ondervind". Wanneer de vorm was gekneed volgde het opblazen, het vergroten van het model, een arbeidsintensief proces dat Jonk zelf uitvoerde. Het geraamte voor het kunstwerk laste hij zelf en ook het gieten van het gips voor de gietmal werd door hem uitgevoerd. Alleen het bronsgieten liet hij over aan Bronsbeeldgieterij Binder in Haarlem. Jonk was in 1988 de eerste kunstenaar in Nederland die door een bedrijf geadopteerd werd. Ter gelegenheid van zijn 60e verjaardag tekende hij en Nashua Nederland een sponsorcontract van 3 jaar. In ruil voor anderhalve ton per jaar kreeg het bedrijf jaarlijks een beeld van Jonk en kon het gebruik maken van een deel van de collectie van Jonks museum en beeldentuin in Schermerhorn voor tentoonstellingen in het kasteelpark Drunen-Vlijmen en andere activiteiten. Het jaarlijks beschikbare bedrag stelde Jonk in staat te leven en in vrijheid verder te werken aan zijn oevre. In zijn laatste levensjaren heeft Jonk vooral olieverfschilderijen en aquarellen gemaakt met het vrouwelijk naakt als onderwerp, aangezien de fysieke arbeid van het beeldhouwen hem zwaar viel. Hier spreekt hij eenzelfde beeldtaal als in zijn driedemensionale bronzen beelden.

Kunstwerken met de titel 'Water en Zon' vind je in de steden 's Hertogenbosch, Lelystad, Purmerend, Nashville (USA) en San Gimignano (Italië). De beelden 'Aarde en water' uit 1972 zijn te vinden in Emmeloord, Katwijk aan Zee, Den Helder en de Keukenhof in Lisse. 'Aarde en water' II uit 1976 kun je vinden in Purmerend, Heerhugowaard, Emmen, Uithoorn en Soest. In het Auxiliatrixpark in Venlo staat een kunstwerk met de titel: Land, water en vuur (1972). In Utrecht staat het zeven meter hoge beeld ‘de Wachters’. In Amsterdam-Zuidoost, Heerhugowaard en Doetinchem vind je kleinere exemplaren met dezelfde titel. In Bergen aan Zee, Amsterdam, Eindhoven, Tilburg, Heerlen, Steenwijk, Vlaardingen en in het museum Beelden aan zee in Scheveningen staat de bijbelse voorstelling: ‘Jonas en de Walvis”. Ook in Californië kan je een beeld met dit thema vinden. Verder is er in Groot Schermer een voor publiek toegankelijke beeldentuin annex museum, waar een collectie van zijn schilderijen is opgehangen.