Voormalige Eben-Haëzerkerk

Plaats: Urk

Locatie: Wijk 4-101 (Kerkstraat 101)

Architect: L.H. van Benthum

materiaal: baksteen, gietijzer, glas, pannen

Jaar: 1895

Beschrijving:

De Afscheiding leidde in 1836 op Urk tot een Gereformeerde kerk. In 1892 verenigen landelijk de Christelijke Gereformeerde kerken zich met de dolerende kerken tot de Gereformeerde Kerken in Nederland. De kerkenraad van Urk besluit, zonder de gemeente daarin te kennen, met deze vereniging mee te gaan. Deze verandering viel niet bij een ie­der in goede aarde. Dat leidde ertoe dat op 13 februari 1894 naast de Gereformeerde kerk op Urk een Chr. Gereformeerde kerk werd geïnstitueerd.

Op 2 juli 1895 kocht het kerkbestuur van de Chr. Gereformeerde gemeente een perceel gemeentegrond van 90.77 m² groot aan voor de prijs van ƒ 70,-. Het 19e eeuwse kerkje zonder toren is gebouwd naar een ontwerp van de bouwkundige Lambertus Hermanus van Benthum (18 september 1852 - 1 november 1924). Het is een zaalkerk met symmetrische gevels, lisenen en gietijzeren rondboogvensters. De voorgevel is een tuitgevel. In de top van de licht risalerende middenpartij, een gedeelte van de gevel dat over de volle hoogte naar voren uitspringt, bevindt zich een diepliggend gietijzeren roosvenster met glas-in-loodramen. De geveltop heeft een decoratieve, uitgemetselde rand en dekplaten.

In de jaren 1930 was de Christelijk Gereformeerde Kerk op Urk één van de weinige Christelijk Gereformeerde Kerken in Nederland die nog geen kerkorgel hadden. In de vergadering van manslidmaten van de gemeente op 27 februari 1939 werd met een meerderheid van stemmen besloten om over te gaan tot aankoop van het orgel van de Christelijk Gereformeerde Kerk Eben Haëzer in Kampen, waar een nieuw orgel werd geplaatst. Dit één-klaviers orgel met aangehangen pedaal was in 1918 in de kerk in Kampen geplaatst, vermoedelijk was het een tweedehands instrument. De windvoorziening vond plaats via een handpomp. Het orgel werd voor ƒ  50,- door de Christelijk Gereformeerde Kerk op Urk aangekocht en achterin de kerkzaal op een speciaal daarvoor gebouwde galerij geplaatst. Op 31 maart 1936 werd het instrument plechtig in gebruik genomen. Enkele leden hadden bezwaren tegen het gebruik van muziek in de godsdienstoefeningen der gemeente en lieten zich om die reden uit de kerk schrijven. Het orgel werd in de jaren zestig bij de firma Koch in Apeldoorn ingeruild voor een elektronisch orgel.

De eenbeukige en rechthoekige kerk is in 1938 ingrijpend verbouwd. Naast een inwendige verbouwing is aan de achterzijde een 7e travee toegevoegd. Een travee is een deel van een gebouw, dat wordt bepaald door twee opvolgende steunpunten in de lengterichting van het gebouw. De in 1938 nieuw opgetrokken achtergevel heeft een gepleisterde plint en een symmetrische gevelindeling met twee deuren onder drieruits bovenlicht en een hoger in het midden van de gevel geplaatst, rechtgesloten venster. De geveltop bevat twee, eveneens rechtgesloten vensters.

Na de Tweede Wereldoorlog ontstond er in de Christelijk Gereformeerde gemeente op Urk een scheuring, waardoor in 1956 een zelfstandige Oud Gereformeerde gemeente ontstond. Het kerkgebouw op Wijk 4-101 werd te klein en in 1960 werd voor de Christelijke Gereformeerde gemeente een nieuwe kerk gebouwd. De eerder afgescheiden gemeenteleden betrokken het gebouw van de Eben-Haëzerkerk en zetten zich voort onder de naam van de Vrije Oud Gereformeerde gemeente, tegenwoordig Vrije Gereformeerde gemeente op Urk beter bekend als het Bossieskarkien.

Op Urk bezitten alle kerken één of meer scheepsmodellen. Ook in het kerkgebouw van de Vrije Gereformeerde gemeente staat een scheepsmodel met de voorsteven gericht naar de kansel. Het 55 cm grote spantmodel draagt het registratienummer UK 32. De botter is gebouwd door vader en zoon Jan en Klaas Pasterkamp. Op het huisje, de overdekte, afsluitbare bergruimte tegen de achtersteven onder der helmstok, staat de scheepsnaam 'Cornelis' geschilderd. Het scheepje is vernoemd naar Cornelis Kramer, de grootvader van de vrouw van Jan Pasterkamp, die schipper op de UK 32 was. Het model is in 1975 door de Vrije Oud Gereformeerde gemeente aangekocht. De botter is niet speciaal voor de kerk gebouwd maar was al voor de aankoop voltooid. Het scheepje is o.a. uitgerust met vaarbomen, netten, een bun en bollantaarn. Het scheepje staat links naast de kansel op een plateautje aan de muur. Bron: Scheepsmodellen in Nederlandse kerken door J.M.G. van der Poel, 1987. Bekijk foto's van het interieur en het scheepje op kerkfotgrafie.nl

In verband met de bijzondere bouw en bepaalde delen van dit kerkgebouw wordt het gezien als monumentaal erfgoed. Vanwege de cultuurhistorische, de architectuurhistorische en de stedenbouwkundige waarde is de voormalige Eben-Haëzerkerk op 10 mei 2002 ingeschreven in het Rijksmonumentenregister. Lees hier de beschrijving.