Taanketel

Plaats: Urk

Locatie: Staversekade

Maker: Stichting Historische Westhaven Urk

materiaal: Baksteen, ijzer

Jaar: 2010

Beschrijving:

In vroegere tijden moesten de netten, touwen en zeilen van de vissersschepen een paar maal per jaar getaand worden om ze tegen verrotting te beschermen. De levensduur van de netten en de zeilen werd hierdoor met minstens tien jaar verlengd. Het proces is gebaseerd op een eeuwenoud procedé om plantenvezels als katoen, hennep, manilla en sisal te verduurzamen. In 1877 bouwde Evert Hakvoort op Urk een taanderij bij de westelijke havenkom. Zeilmakerij Snijders had meer naar het oosten op dezelfde keileemhoogte een taanderij. In de taanderij werden de netten en touwen in een op hout gestookte taanketel gekookt, de zeilen werden over het algemeen op de grond uitgelegd en met een borstel getaand. Taan is een ontsmettende en bederfwerende bruinige verfstof die verkregen wordt door boomschors te koken in water. Rond 1860 werd gebruik gemaakt van eek/eikenbast. Daarna werd cachou gebruikt, afkomstig uit de bast van tropische bomen als acacia, betelpalm en mimosa. Cahou bevat looizuur en een kleurloze verbinding, catechine, die in kokend water oplosbaar is en door oxydatie bruin wordt. De vloot van historische zeilschepen, de 'Bruine Vloot', dankt hier zijn naam aan. De komst van de nylonnetten in de jaren 1960 maakte tanen overbodig. De taanketel verdween uit het dorpsbeeld en de taanhoogte verloor zijn functie.

Het voormalige taanhuisje achter de Botterschuur is tegenwoordig in gebruik als garage. Het eenvoudige rechthoekige pand onder met Hollandse pannen gedekt zadeldak is vanwege de oorspronkelijke functie van historische waarde voor Urk. In de kopgevel geven vier jaartalankers het bouwjaar 1877 aan. Jaartalankers zijn muurankers in de vorm van een cijfer. Muurankers worden aan de buitenkant van muren geplaatst om de verdiepingsbalklaag aan de gevel te verbinden.  Op die manier zorgen ze voor extra stevigheid. 

In het voorjaar van 2010 hebben vrijwilligers van de Stichting Historische Westhaven Urk een begin gemaakt met de plaatsing van een authentieke taanketel op de Staverse Kade, die geschonken was door het bedrijf Hak Pijpleidingen. De taanketel werd opgetrokken uit metselwerk en voorzien van een stookgat en een schoorsteen. Eind april van dat jaar bleek dat de taanketel zonder bouwvergunning gebouwd was. Wethouder Ben Visser liet weten dat voor de bouw niet de juiste procedure gevolgd was, maar omdat de taanketel er al stond het college van B&W dit zo wilde laten. De procedure voor een bouwvergunning werd stopgezet. De gerestaureerde ingemetselde taanketel werd op 10 juli 2010 in gebruik genomen. Hans Heikoop van de Stichting Historische Westhaven Urk verrichtte samen met Leen van Loosen van Stichting Erfgoed Urk de officiële handeling, door een net in de taanketel te dopen. De ketel staat op de plek waar vroeger ook een taanketel te vinden was. Bij de taanketel is een hijsgiek geplaatst om de netten in de taan te kunnen laten zakken en eruit te kunnen hijsen. De hijsgiek is bekroond met een windwijzer met een zeilschip dat de registratie UK 127 draagt. De taanketel is van ijzer en geschikt om touw- en netwerk mee te tanen maar niet voor zeilen. De grondstof die gebruikt wordt om zeilen te tanen moet verwarmd worden in een koperen ketel omdat anders een blauwe gloed op de zeilen komt.

Op 8 april 2017 is boven het smeedijzeren deurtje het bronzen reliëf ‘De Wachtsman’ onthuld dat gemaakt is door de Urker kunstenaar Piet Brouwer.