Uitzichttoren N.O.P.

Plaats: Ens

Locatie: Ramsweg

Maker: M. Zwaagstra

materiaal: beton

Jaar: 1956/1957

Beschrijving:

Aan de Ramsweg nabij Ramspol staat een raatbouwtoren. Aanvankelijk werd gedacht dat het één van de weinige overgebleven luchtwachttorens uit de "Koude Oorlog" was en de gemeente Noordoostpolder heeft hem als zodanig op 27 september 1999 aangewezen als gemeentelijk monument. De toren heeft, in tegenstelling tot de luchtwachttorens, geen schuilnis en observatiecabine.

Deze toren is in 1956/1957 in opdracht van de Directie van de Wieringermeer afdeling Noordoostpolderwerken gebouwd door NV Schokbeton als Uitzichttoren N.O.P. In de Heerenveense koerier van 27-12-1955 stond het volgende artikel. "Ramspol- Wie de polder bij Ramspol uitgaat ziet aan zijn linkerhand een hoge stellage. Dit wordt een uitkijktoren, die de V.V.V. hier laat bouwen om vreemdelingen een uitzicht te bieden over de Noordoostpolder en tegelijk over het Kampereiland. De funderingspalen zijn aangeboden door N.V. Schokbeton te Kampen". In Driemaandelijksch bericht betreffende de Zuiderzeewerken januari-februari 1956 is te lezen dat er een vergunning is verleend voor een uitzichttoren nabij de Ramspolbrug voor de Directie Noordoostpolder. In de Leeuwarder courant van 24 augustus 1957 stond: "De Noordoostpolder heeft bij Ramspoleen uitzichttoren gekregen, die een fraai uitzicht biedt over de polder zelf, over de nieuwe polder Oostelijk Flevoland en op het Kamper eiland. Binnenkort wordt de toren officieel in gebruik genomen". 

De 12,5 m hoge toren is een betonconstructie van prefabriseerde elementen van schokbeton, gebouwd in de zogenaamde Raat-bouwtechniek waarvan de firma N.V. Schokbeton octrooihouder was. Het ontwerp is van de Haagse architect Marten Zwaagstra. De toren heeft een vrijwel vierkante plattegrond met afgeschuinde hoeken. De onderste 7 hoekdelen zijn vlak, die daarboven open. De toren is 7 raat breed en 8 raat diep. Iedere raat is 38 x 38 cm groot. De betonnen onderdelen zijn door middel van schroefbouten met elkaar verbonden. De toren is 28 raten hoog en bijna geheel betegeld met betonnen tegels. Het dak staat niet op de bouwtekening uit 1956. In de documentaire 'Een nieuw dorp op nieuw land' van Louis van Gasteren uit 1960 is te zien dat de toren toentertijd een dak had. De toren kreeg in 1980 een stalen overkapping met een zadeldak. Op 26 oktober 1964 heeft de Rentmeester der Domeinen de uitzichttoren overgedragen aan de op 1 juli 1962 ingestelde gemeente Noordoostpolder.

Uitzichttoren Ramspol doet dienst als meetpunt van Kadaster Geo-Informatie, voorheen de Topografische Dienst. Op de zuidwest hoek van de toren, op de hoogte van 0,38 m, bevindt zich een bronzen kernnetbout of NAP peilmerk. Een kernnetbout wordt na plaatsen gewaterpast om NAP-hoogte te bepalen en ingemeten in RD-punten (Rijksdriehoekcoördinaten). Een kernnetbout wordt door landmeters gebruikt om een meetpunt te markeren. Eind 19e eeuw ontstond het stelsel van de Rijksdriehoeksmeting dat de standaard is voor iedereen die zich bezighoudt met landmeten of kaarten maken in Nederland. Met behulp van RD-punten is het mogelijk andere geografische punten te reconstrueren en/of in te meten. Het coördinatensyteem van de Rijksdriehoeksmeting is vastgelegd met een netwerk van ongeveer 5600 RD-punten verspreid over Nederland. De locatie van een RD-punt wordt gemarkeerd door een toren, een bronzen bout die is ingemetseld in de muur van een gebouw, een ingegraven betonnen zuil of een grondanker. Ook bestaan er 'actieve' RD-punten die satellietsignalen ontvangen en doorzenden, de GNSS-referentiestations. Bron: Kadaster

In maart 2014 is de Ramspoltoren door Natuurmonumenten in gebruik gesteld als uitzichttoren voor publiek. Wethouder Andries Poppe van de gemeente Noordoostpolder, heemraad Jan Nieuwenhuis van het Waterschap en beheerder Jan Akkerman van Natuurmonumenten openden de toren. De uitkijktoren is dagelijks geopend van 9.00 - 17.00 uur en ingericht als informatie- en natuurbeleefpunt met een prachtig uitzicht op Noordoostpolder en het Kampereiland. In de toren zijn foto's te zien en berichten te lezen over onder meer het ontstaan van de Noordoostpolder.

Architect

Marten Zwaagstra werd op 15 augustus 1895 in het Friese Mildam geboren. Zijn vader was boer en dorpstimmerman. Marten moest meehelpen op het boerenbedrijf maar was meer geïnteresseerd in timmerwerk. Zodra het kon ging hij naar de net geopende ambachtsschool in Heerenveen en deed er ook nog de toen bestaande zogenaamde avondtekenschool bij. Marten stond 's morgens om 5 uur op, ging de koeien melken en liep vervolgens ruim 10 km naar Heerenveen. Tegen middernacht kwam hij weer thuis. In 1912 haalde hij van beide opleidingen zijn diploma. Na de militaire dienst studeerde hij aan de MTS in Leeuwarden waar hij in 1920 het diploma Bouwkunde behaalde en drie jaar later studeerde hij af aan de afdeling Weg- en Waterbouw van de Technische Hogeschool in Delft. In 1928 treedt hij in dienst bij de Gemeentelijke Dienst voor Bouw-en Woningtoezicht in Den Haag als Hoofdinspecteur-Constructeur. Na de Tweede Wereldoorlog verliet hij de overheidsdienst en begon in 1946 een eigen architectenbureau.

Architect Zwaagstra, die pionier was in het werken met gewapend beton, kreeg diverse patenten voor betonconstructie’s t.b.v. de woningbouw. Samen met Schokbeton richtte hij de N.V. Raatbouw op. Het raatbouwsysteem bleek succesvol. In 1950 werd op het terrein van N.V. Schokbeton in Kampen binnen 17 dagen een experimentele woning gebouwd volgens het raatbouwsysteem. Dat maakte kennelijk indruk op de Genie die was ingeschakeld voor de bouwkundige zaken van de KLD.  In opdracht van het toenmalig Ministerie van Oorlog maakte Marten Zwaagstra vervolgens het standaardontwerp van de luchtwachttorens die in Nederland zijn gebouwd. De torens zijn opgetrokken uit transparante 'prefab' betonelementen volgens het 'raatsysteem'. De productie en de constructie van de luchtwachttorens werden uitbesteed aan de firma N.V. Schokbeton in Kampen, die kans zag om binnen tien maanden 1.500 meter toren af te leveren.

Van 1956 tot 1958 werd de Frisoflat in Voorschoten gebouwd naar een ontwerp van Zwaagstra. Het flatgebouw is een voorbeeld van een skeletbouw als draagconstructie, met daartussen vulwanden van drijfsteen. 

Op 31 juli 1988 overleed Zwaagstra op 93- jarige leeftijd in Katwijk aan Zee.